Bouw van tijdperk 1 HSM en SS rijtuigen

[AB 7216]

Die beremde HSM wagen is echt heel erg leuk met de remstoel!
heel mooi gebouwd.

Groeten Arjen

[Rob Bennis]

Dat wagentje is inderdaad erg leuk geworden.

Welke rechtgeaarde spoorweghobbyist zou daar niet willen zitten om stoom op te snuiven en een filmpje te maken van de belevenis.

Rob

[janw]

Mathyn, perfect gebouwd deze wagentjes, inderdaad, geweldig mooi en een blijvend genot om naar te kijken.

 Ik stel vragen over de details omdat ik zelf ook met een dergelijk project bezig ben (alleen niet met MK kits, op één na; althans tot zover -- dit draadje is wel aanleiding nog eens goed in dat aanbod rond te kijken  ). Er zijn in de periode waarin deze wagens in dienst waren nogal wat technische verbeteringen en andere veranderingen geweest. Vandaar mijn vraag naar het jaar waarin de sets geplaatst moeten worden. Ik probeer voor mezelf deze veranderingen enigszins in de tijd te plaatsen, en kom op een lijstje ongeveer als volgt uit (aanvullingen zeer welkom):

- Verlichting : oorspronkelijk verlichting met olielampen, pas vanaf eind 19e eeuw   later gasverlichting. EDIT: bij HSM ombouw vanaf ca. 1880, bij Staatsspoor vanaf 1890.]  De slanke gasontluchtertjes op de daken en gastanks onder de bak verschijnen dus pas vanaf die periode, op oudere foto's zie je de (veel grotere) uitlaatkorven van olielampen, rond of vierkant. Zie info op site MK Modelbouwstudios en boek De Erfenis p. 19.


- Remwerk: de invoering van het Westinghouse-systeem met doorgaande luchtleidingen vond in het reizigersvervoer in Nederland rond 1883-1885 plaats. Correct me if I am wrong. Daarvóór dus de handremmen en remstoelen en geen luchtslangen, vanaf midden jaren '80 luchtslangen. Verdwenen toen ook inderdaad de remmers van de reizigerstreinen?  (in elk geval niet van de goederentreinen, hier duurde de invoering van de luchtrem veel langer).

- seinijzers: op foto's van vóór ca. 1890 zie ik eigenlijk nooit die seinijzers links en rechts op halve hoogte van de bak. Soms wel boven bij het dak, maar vaak kan ik ze helemaal niet ontdekken. Het sluitsein was in deze tijd nog 1 ronde rood/witte schijf die aan een houder hing op het midden van de achterwand (dit meestal), of andersf aan de trekhaak of een buffer.  Wanneer werden die seinijzers op halve hoogte eigenlijk ingevoerd?

Over de types wielen: zie hierboven in dit draadje.

[janw]

Wat betreft de remstoelen/luchtkoppelingen: bij de vierassige couperijtuigen kwamen ook remhuisjes voor, al zijn die lang na 1885 gebouwd. Het is mij nog niet helemaal helder hoe dat eigenlijk zit, iemand?
Volgens de info op de site van MK werd de remstoel van de serie C91-105 inderdaad in 1884 afgenomen toen er doorgaande luchtremmen kwamen.

Wat de verlichting betreft, volgens MK is dit ook midden jaren '80, ongeveer gelijk met de Westinighouse remmen dus. Er zou dan dus ook een gastank aanwezig moeten zijn geweest.
Aanvulling op basis van De Erfenis: de HSM maakt vanaf 1879 vaart met het ombouwen van olie- naar gasverlichting. De eerste proeven waren al in 1871 gedaan. De Staatsspoor ging aanvankelijk niet mee in deze verandering, maar vanaf 1890 wel (dus 10 jaar later pas). Rond 1900 was de olieverlichting vrijwel verdwenen. De gasschoorsteentjes zijn dus ca. 1885 voor HSM correct, maar zouden dat niet zijn op Staatsspoor-rijtuigen.

[Mar-Cas]

Jan,
 ik denk dat er geen uniformiteit in de uitvoeringen bestaan. Wat ik in deze doe is dat ik de originele constructietekening er bij pak en naar aanleiding van de verbouwgegevens bepaal ik de uitvoering. Aangezien ik geen NSers bouw houd ik de tekening als maatgevend aan.

Jouw sample C91-105 met omgebouwd remsysteem is goed mogelijk. Als je naar de constructie tekening kijkt dan is dit rijtuig voorzien van goede forse remmen waarop een westinghous systeem kan functioneren. Echter vele rijtuigen uit de beginperiode 1850-1870 hebben geen zwaar chassis die forse beremming toestaat en zijn geconstueerd voor een snelheid van max 40Km/h. (half jaren 80 wordt het voor sneltreinen al 75Km/h) deze oude modellen krijgen dus alleen een luchtremleiding en blijft de remstoel nog steedt actief. De spoorwegwet 1875 anno 1889 voorziet hierin nog steeds. (spoorwegwet 1875 is anno 2015 vervangen door de huidige wetgeving)

Hieronder heb ik enige uittreksels van artikelen op de spoorwegwet publicatie 1889 aangaande seinen en beremmingen


ALGEMEEN REGLEMENT voor de dienst op de
spoorwegen , vastgesteld bij Koninklijk Besluit van
27 October 1875 (Stbl. 183 ) en gewijzigd bij de
Kon. Besluiten van 11 Sept. 1882 ( Stbl . 126 ) , 25
Jan. 1884 ( Stbl . 10) , 25 Nov. 1885 ( Stbl . 196 )
en 26 Maart 1887 (Stbl. 44 ) .
Met aantekeningen, publicatie 1889 Jhr. Mr. W. Th. C. v Doorn

Artikel 79 .
In elken trein , waarmede reizigers worden vervoerd , is , behalve de tender of de locomotief , de eerste wagen van een remtoestel voorzien .
In goederentreinen , zamengesteld uit niet meer dan twaalf assen wordt , behalve voor den tender of de locomotief , op de wegen , waarin geen steiler hellingen voorkomen dan van 1 à 300 , geen remtoestel gevorderd .
Het minimum van het verpligt aantal te remmen wagen- of rijtuigassen in de treinen wordt , in overeenstemming met de hellin- gen die in de spoorwegen , met een verschil in hoogte van meer dan drie meter , voorkomen , bepaald door het gedeelte van het gezamenlijk aantal wagen- en rijtuigassen , in onderstaande tabel vermeld .

Bij het bepalen van het aantal assen tot toepassing van dit artikel wordt een rijtuig of wagen met drie assen voor twee assen een onbeladen wagen voor een as in rekening gebragt . 9 Aant . Van de bepaling van dit artikel kan ontheffing worden verleend ( artt . 119 en 120 ) .

Artikel 80 .
Bij spoorwegen met hellingen , steiler dan één op twee honderd , die zich doorloopende uitstrekken over eene lengte van zes honderd meter , wordt in elken trein het laatste voertuig van een remtoestel voorzien , tenzij dat zoodanige trein volgens de bepalingen van art . 76 getrokken en gestuwd wordt .
Het minimum gewigt van de remwagens wordt voor de verschil- lende hellingen , op voorstel van bestuurders , door den raad van toezigt bepaald . De verpligte remtoestellen moeten krachtig werkende zijn .

Artikel 84 .
De rijtuigen en wagens in snel- en personentreinen , waarmede volgens art . 86 met de grootst toegestane snelheid kan gereden worden , moeten , ook wat de inrigting van de draagveeren en de stoot- en trek toestellen betreft , aan de meest gestrenge eischen van zamenstelling en onderhoud voldoen .
Voor de sneltreinen , rijdende met grootere snelheid dan die van 60 kilometer per uur , moeten de locomotieven , tenders , rijtuigen en wagens voorzien zijn van een doorgaand en zelfwerkend remtoestel , volgens een door den Minister van Waterstaat , Handel en Nijverheid goedgekeurd of voorgeschreven stelsel .
Van zelfwerkende remtoestellen , volgens het aldus goedgekeurd of voorgeschreven stelsel , zullen mede moeten voorzien worden de locomotieven , tenders , rijtuigen en wagens in personentreinen , die met geen grootere snelheid dan die van 60 kilometer per uur rijden , waarvoor dit door den Minister van Waterstaat , Handel en Nijver heid wordt voorgeschreven .
Vergunning voor het medevoeren van een of meer rijtuigen of wagens , niet voorzien van de voorgeschreven remtoestellen , kan in bijzondere gevallen door den Raad van Toezigt op de spoorwegdiensten worden verleend .
De sneltreinen , rijdende met grootere snelheid dan die van 60 kilometer per uur of die zonder ophouden een afstand van meer dan twintig kilometer afleggen , moeten voorzien zijn van inrigtingen waardoor het mogelijk is , gedurende den rid van uit iedere rijtuig- afdeeling het sein tot stilhouden aan het trein- en locomotiefpersoneel kenbaar te maken
Gelijke gemeenschap moet bestaan tusschen de treinbeambten onderling en tusschen deze en het locomotiefpersoneel .
Het stelsel dier inrigtingen wordt door den Minister van Water- staat , Handel en Nijverheid goedgekeurd of voorgeschreven .
Van gelijke toestellen zullen mede moeten voorzien worden de personentreinen , die met geene grootere snelheid dan van 60 kilo- meter per uur rijden , waarvoor dit door den Minister van Waterstaat Handel en Nijverheid wordt voorgeschreven .
Vergunning voor het medevoeren van een of meer rijtuigen of wagens , niet voorzien van de goedgekeurde of voorgeschreven toestellen , kan in bijzondere gevallen door den raad van toezigt op de spoor- wegdiensten worden verleend .
Het is aan een ieder verboden , buiten het geval van gegrond vermoeden van gevaar , hetzij voor den trein , hetzij voor de zich daarin bevindende personen , van de bovenvermelde toestellen gebruik te maken .
Reizigers , die dit verbod overtreden , worden uit den trein verwijderd , onverminderd de straf op de overtreding gesteld .

[janw]

@MarCas, dank voor de uitgebreide reactie. Maar de bouwer van het moois hierboven is MathynK, niet ik.

@moderatoren: ik krijg het gevoel dat we Mathyn's draadje een beetje aan het kapen zijn met zaken die weliswaar met zijn bouwwerken te maken hebben maar ook algemener zijn en misschien beter losgemaakt kunnen worden. Ik zal een nieuw draadje 'verzameldraadje details oude rijtuigen' maken. Dan kan de verzameling nuttige informatie daar verder uitgebreid worden.  Kan de bovenstaande info dan daarnaar verplaatst worden?

--gedaan; staat nu hier: https://forum.beneluxspoor.net/index.php?topic=114478.new#new

[MathynK]

Nee hoor, wat mij betreft geen probleem! Ik vind de info super interessant. Het helpt mij en andere bouwers weer verder. Wat mij betreft mag het dus blijven staan. Lekker overzichtelijk op 1 plek.

Heel interessant wat bovenstaande wet beschrijft. Je ziet dus dat het belangrijke grotere materieel wel mee ontwikkelde, maar dat de twee assers een beetje achter bleven. Richting 1900 was allang bekend dat ze afgevoerd moesten gaan worden. Al hebben sommige het nog lang volgehouden. Nu zit er ook wel echt verschil tussen HSM en SS. Door het breedspoortijdperk en bijbehorende verbouwingen naar normaalspoor is het ook wel een beetje een ratjetoe geworden aan uitzonderingen en varianten. De Staats had dat iets beter op orde (logisch).

Jan, Maykel beschrijft in de bouwhandleiding ook veel info. Ik zal hem er in het weekend even bijplakken en proberen om uit die bron antwoord te geven op je vragen. Ik liep uiteraard tegen dezelfde vragen aan tijdens de bouw. 

Groet, Mathyn

[Reinout van Rees]

Als de eigenaar van het gekaapte draadje zo tevreden rum zit te drinken op het dek van het kapersschip dan vind ik het prima en laat ik het hier gewoon staan

Reinout-als-moderator
_{(Ik wou er nog een grapje over kaapspoor in stoppen, maar goed...)}

[janw]

Prima, dan kan de reddingssloep weer tot zinken worden gebracht (=andere draadje kan weer weg). Kan de kapitein het kanon bedienen?

[janw]

OK, ik zet hieronder wat telefoonfoto's vooral genomen uit de boeken Het Grote Spoor Boek en Spoorwegen in Nederland van 1834 tot nu, met beelden van rijtuigen tot ca. 1890.
mijn specifieke aandachtspunten hier:
- verlichting; olie- of gaslampen
- sluitseinhouders op halve bakhoogte: lijken pas na 1890 te verschijnen

Verder valt natuurlijk op dat op de oude foto's (tot ca. 1885 ofzo) de treinlengte heel beperkt is, zelden meer dan 6 rijtuigen. Wellicht is hier een verband met de invoering van de luchtdrukrem (afgezien van uiteraard het vermogen van de locs)?


tekening van een olielamp op tekening van de NRS-paardenwagen van Verloop:




Geldermalsen 1870



Dordrecht 1872; bagagewagen van het 'kleine' standaardtype, serie 25-57 & 63-71 (volgens mij).


Breda 1875


Een Rijnspoortrein passeert door Amsterdam CS in aanbouw, ca. 1888


Rotterdam Maas, NRS ca. 1890. Rijnspoor-rijtuigen te herkennen aan de sterk geronde vorm



Hengelo 1892, vermoedelijk de Berlijntrein (2e rijtuig is Duits ; liep in NL toen via Arnhem-Utrecht want Staatsspoor). Bij de SS dus nog olieverlichting. Klopt met het gegeven dat de SS pas ca. 1890 met deze ombouw begon.


Voorburg 1895



Amsterdam, verbindingsbaan WP-CS, ca. 1900; nu wel gasschoorsteentjes. Foto Jacob Olie



Staatsspoor, Weesperpoort 1893; drie-assige bagagewagen






Treinen op de Dijksgracht, Amsterdam 1899. Fotos Jacob Olie, Stadsarchief Amsterdam



Het leger neemt de trein, ca. 1900. Herkenbaar in beeld een ex-NRS C7 en HSM 137



Detail uit vorige, van de C7, een kit hiervan is gemaakt door Seinarm. Foto in beeldbank Stadsarchief Amsterdam.


IJmuiden 1909, latere opname maar vooral oude rijtuigen

[MathynK]

Als de eigenaar van het gekaapte draadje zo tevreden rum zit te drinken op het dek van het kapersschip dan vind ik het prima en laat ik het hier gewoon staan

Reinout-als-moderator
_{(Ik wou er nog een grapje over kaapspoor in stoppen, maar goed...)}

Aye kapitein. 

Laat ik voorop stellen dat ik het bouwdraadje heb geopend om juist kennis te verzamelen en discussie op te starten omtrent de tijdperk 1 wagentjes. De bouwresultaten waren in eerste instantie bijzaak. Omdat er zo weinig info over te vinden is lijkt het mij prettiger als alles op 1 plek is te vinden.
-----------------------------------------------------

Jan, Maykel schrijft ook in zijn documentatie dat er zoveel verbouwingen en aanpassingen zijn geweest dat het af en toe haast niet te doen is. Zeker de rijtuigen die nog uit het breedspoor tijdperk komen hebben een hoop modificaties gehad. Dat je door de bomen het bos probeert te zien is dus begrijpelijk. Hier en daar is het ook een kwestie van 'vrije interpretatie'. Antwoord op jouw vragen m.b.t. HSM rijtuigen:

1. Verlichting: begin jaren 18'80 begon de HSM met het verbouwen naar gasverlichting. Dit gebeurde als rijtuigen in de werkplaats kwamen. In ieder geval tussen 1882 en 1885 zijn er verbouwingen geweest. Er is dus een overgangsperiode tussen olielampen en de latere gaslampen. Alleen bij de gaslampen komt er een gasleiding op het dak, over de wand met een afsluiter en een gastank onder het onderstel.
2. Remwerk: Voor 1885 waren alle rijtuigen ongeremd, behalve de exemplaren met schroefrem en rembok. Deze hadden hardhouten remblokken die als kunststof delen zijn bijgesloten. na 1885 waren ze alle geremd met metalen remblokken (etswerk) [handleiding MK, bouwset antieke HSM rijtuigen].
3. Seinijzers: de HSM had op de antieke rijtuigen lage sluitseinijzers halverwege de kopwand. Later gingen ze over op hoge ijzers. Bij de oudste rijtuigen kregen de rijtuigen die dienst deden in treinen anders dan alleen HSM ook al hoge ijzers.
4. Buffers: de rijtuigen gebouwd t/m 1874 kregen vaasmodel buffers. Daarna ging met over op stangenbuffers. Pas bij teveel slijtage werden oude vaasbuffers door stangenbuffers vervangen, dit kon soms tientallen jaren duren. [handleiding MK, bouwset antieke HSM rijtuigen].

Voor de nieuwere SS/NBDS/NCS/HSM rijtuigen:
>Gasverlichting werd rond de eeuwwisseling aangebracht. (geldt niet voor NCS wagens). Daarbij kregen ze per coupé een lamp in plaats van twee over het hele rijtuig (dit was mogelijk door de tussenwand niet tot het plafond door te trekken) en werd onder het rijtuig een gascilinder geplaatst. [Bron: handleiding bouwset tweeassige 1e/2e en 3e klasse rijtuigen].

Groet, Mathyn

[janw]

Ha Mathyn,

@veelheid van verbouwingen -- jazeker, juist daarom bovenstaande poging om de grote lijnen, die er wel degelijk zijn, zoveel mogelijk helder te krijgen. Anders blijven we verdrinken in de specifieke details. Uiteraard geeft de bovenstaande chronologie geen volledig beeld van de details aan elk specifiek rijtuig, maar wel een deel van zo'n beeld. Waarmee, ook bij gebrek aan specifieke informatie over een bepaald rijtuig in een bepaald jaar, we toch een geloofwaardig beeld kunnen geven voor een bepaalde periode.

@seinijzers: je schrijft " Seinijzers: de HSM had op de antieke rijtuigen lage sluitseinijzers halverwege de kopwand. Later gingen ze over op hoge ijzers. " Ik zie dit dus op geen enkele manier terug op de schaarse foto's . Wat is de bron van deze stelling?

@"Voor de nieuwere SS/NBDS/NCS/HSM rijtuigen: >Gasverlichting werd rond de eeuwwisseling aangebracht" ligt denk ik iets anders:  de HSM bracht de gasverlichting dus al vanaf 1879 aan; nieuwe rijtuigen zijn ongetwijfeld meteen met gasverlichting gebouwd.

@buffers: dank -- weer een stukje 'grote lijn' dat ons enige greep op de details geeft, Weet je of hier met stangenbuffers het type met de open huls en zichtbare veer wordt bedoeld, of het type met gesloten cylindrische huls dat je ook veel bij de Staatsspoor ziet?

[janw]

Ik vermoed dat het tweede en derde voertuig van links een setje kortgekoppende AB's serie 137-181 zijn zoals MK die levert als bouwset m-243, gebouwd vanaf 1876.

[MathynK]

Het lijkt er verdacht veel op Jan! Goed gezien 

---------------------

Ik heb nog een twijfelgeval. Als ik de info op de site van Maykel volg dan krijgt de P401 uit de HSM02 set een groene kleur met post opschriften. Volgens de beschrijving van de kleurenschema's hadden de postrijtuigen van de HSM echter een bruine kleur. Gelijk aan de derde klassers. Ik ben hierdoor aan het twijfelen over de P401. Mijn gevoel zegt dat dit bruin moet zijn, maar de website laat dus iets anders zien.


Foto overgenomen van de site MKmodelbouwstudio, link: https://mkmodelbouwstudio.nl/pr-rijt-sethsm01.htm

Maykel schrijft:
HSM B 1, 4, 14 (1856), later HSM P 401, 402, 404 (1880 - 1910)
De breedspoor rijtuigen B 1-18 met 3 coupés waren in 1866  op B 1, 4, 14 na alle verlengd tot 4 coupés. Deze werden in 1878 en 1880 verbouwd tot postrijtuig. P 1 en P4 kregen toen een nieuw hoger tonnendak. Zo kreeg men meer binnenhoogte zonder de wanden te verhogen. Bij P 14 werd de wandbeplating in dilligencemodel in 1883 vervangen door plaat met rechte lijsten. Tegelijk zijn alle 3 rijtuigen vernummerd naar P 401, 402 en P 414. In 1900 deed alleen rijtuig P402 met nieuwe wandbeplating en het lage oorspronkelijke dak nog dienst.
Set HSM 01 bevat het afgebeelde rijtuig echter als "standaard" 2e klasse, met plat en niet ingericht voor postvervoer.
Set HSM 02 bevat het afgebeelde postrijtuig met tonnendak.

Het zou goed kunnen dat het rijtuig verbouwd werd met een hoger dak en en nooit bruin is geworden. Het was tenslotte als B-rijtuig groen geschilderd. Ik vertrouw ook zeker op zijn info en bouwsels. Hoe aannemelijk is het dat ze bij de verbouwing de wagen bruin hebben geschilderd? Het lijkt mij wel logisch dat het gebeurde, dus toch maar bruin dan...? Ik ben benieuwd naar jullie mening.

Groet, Mathyn

[Gert Arkema]

Als het rijtuig werd verbouwd met tondak, dan werd de kopwand ook aangepast. En dus ook geschilderd.
Als de diligence-beplating werd vervangen door vlak blik zal ook dat nieuwe plaatwerk moeten worden geschilderd
Het werd een postrijtuig, dus de opgeschilderde opschriften moesten ook verdwijnen en vervangen door nieuwe.
De rijtuigen hebben tot 10 jaar dienst gedaan, een verflaag houdt het geen 10 jaar uit, temeer omdat het rijtuig al een paar jaar rondreed met de tweede klasse opschriften.

Alle reden om aan te nemen dat de rijtuigen werden geschilderd alvorens ingezet te worden.