Bruggen-IG: Brug van karton: Culemborg (I)

[janw]

De afgelopen tijd is hier, terecht, wat meer over bouwen in karton ter sprake gekomen, zelfs ook over een brug (zie bv. http://www.beneluxspoor.net/index.php/topic,24853.0.html en http://www.beneluxspoor.net/index.php/topic,25470.0.html).
Ik werk zelf graag met karton, onder meer voor rijtuigen. Een tijdje geleden heb ik in karton een model gebouwd van de oude hoofdoverspanning over de Lek bij Culemborg (uit 1863-68), in de lijn Utrecht-Den Bosch. Dit model is ook vertoond in Rail Magazine 258 uit oktober 2008. Hier wil ik nu wat meer laten zien over de bouw van dit model. De brug zelf is 180 cm lang, met de pijler en landhoofd erbij twee meter.


Briefkaart uit het begin van de 20e eeuw


Het (bijna) voltooide model, 2007



Om redenen die je nooit helemaal precies kan uitleggen vond ik, als jeugdig treinreiziger op de lijn Eindhoven-Utrecht, de 19e-eeuwse brug bij Culemborg altijd iets bijzonders. Iets in de samenwerking tussen het net-niet regelmatige ritme van het voorbijflitsende ijzerwerk en het rivierenlandschap ter plekke. Toen de brug in 1982 werd vervangen vond ik dat natuurlijk niets --en was ik niet de enige, getuige het aantal publicaties over de brug uit die jaren, alsmede het monument dat voor de oude brug en zijn bouwers werd opgericht.
Enige jaren later  werd ik nieuwsgierig of het mogelijk zou zijn om in simpel karton een 'werkend' schaalmodel van deze brug te bouwen. Na een enthousiast begin stond het prille model model vervolgens 18 jaren op een kast.



Vanaf herfst 2006 heb ik het project weer opgevat en voltooid.

Het basisprincipe van het model is de 'veredeling' van karton door lijm en/of verf. Karton dat lijm en/of verf opneemt, zoals ik hier niet hoef te vertellen, blijkt na droging daarvan ongeveer even hard en  stevig te zijn als kunststof. Bij dit model was het de vraag of, als we de originele constructie zo ver mogelijk zouden nabouwen, het bewerkte karton een voldoende sterke dragende constructie zou opleveren. Daarbij werkt in ons voordeel dat een modeltrein door de schaalverkleining relatief (zeer) licht uitvalt: van een trein schaal 1:87 is het gewicht in theorie 1:87 tot de macht 3 van het origineel (afgezien nog van het effect van het materiaalverschil). Dit was een reden te meer om de gok te durven wagen dat de uiteindelijke brug een modeltrein zonder doorbuigen zou kunnen dragen (ondanks zijn lengte van 1,8 meter). Deze verwachting is ook meer dan uitgekomen. Precieze sterkteproeven heb ik niet gedaan, maar de brug is een onwrikbaar geheel geworden.

Voor karton als materiaal pleit verder dat het snel en gemakkelijk te bewerken is en uitermate goedkoop.

   Als ruggegraat van het model beschouwen we de 43 verticale portalen; de afmetingen hiervan kunnen door het combineren van verschillende tekeningen uit Koolhof gemakkelijk achterhaald worden. Van stevig karton wordt een mal gemaakt die alle maten van de portalen vastlegt behalve de hoogte: zo worden alle portalen, afgezien van de hoogte, precies gelijk. De brug is symmetrisch: portaal 1-21 en 23-43 vormen 21 paren van oplopende grootte, portaal 22 is de middelste en grootste. De drie eindportalen aan beide kanten staan vlak bij elkaar en zijn met extra vakwerkverbinden tot één eindstuk samengevoegd.  Deze worden hier verder als een geheel behandeld en samen als portaal 1 aangeduid. De brug bestaat in deze telling dus uit portaal 1-19 A van oplopende grootte, middenportaal 20 en vervolgens 19-1 B van aflopende grootte. Er zijn twee typen portalen: de nummers 1-7 met één bovenvak, en de no's 8-20 met een gedeeld bovenvak (met een tweede horizontale tussenbalk en dus twee kruisverbindingen.


Dan het bouwen zelf. De algemene werkwijze is als volgt: eerst achterhaalde ik uit het boek van Koolhof en door heel veel kijken naar de foto's hoe de brug precies in elkaar zat. Daarna maakte ik van karton een mal van de basisvorm van de portalen, en op papier een zijaanzicht van de halve brug op ware modelgrootte. Deze twee dienden als basis voor het maken van de portalen. Vervolgens worden alle portalen gemaakt en geschilderd.




Daarna worden ze in een soort 'steiger' met de diagonalen, de onder- en bovenranden, en de andere verbindingen samengebouwd tot brug. Vanaf beide uiteinden werkte ik naar het midden, want de brug is symmetrisch. Steeds eerst één paar portalen erbij, dan de diagonale verbindingen een stap verder aanbrengen (binnen- en buitenzijde).
Zo groeien beide helften naar elkaar toe.













Bovenaanzicht nog zonder bovenrand:


bovenrand wordt gelijmd:


onderrand:

details:


 Door de beide verticalen van elke portaal (de linker en rechter 'paal') lopen nog 2 boogvormige kanaalijzers door de hele brug heen (in flauwere bogen dan de bovenrand, op 2 hoogtes - zie de foto's en tekeningen). Deze zijn ook weer dubbel uitgevoerd, dus steeds 4 evenwijdige, onder en boven, maakt samen 8. Deze worden gemaakt van notenhout 1 x1 mm.

Later meer.

[R Fongers]

Wauwww,

Ziet er heel erg goed uit.

Grtzz Rob

[hspoor]

Wauww Jan, dat ziet er geweldig uit.
Hoe maak je L en H profielen van karton?
'Zet' je bij een L-profiel het papier om of plak je het tegen elkaar?

Vriendelijke groet,
Kees

[Besselspoor]

Wat een prachtig vakwerk! Deze brug is heel herkenbaar, in bijna elk boek over spoorgeschiedenis in Nederland wordt hij wel genoemd of afgebeeld. Heel bijzonder om hem in karton te bouwen. Zijn de kruisverbindingen in de portalen ook karton of zijn dat styreenstripjes?

Groet, Bessel

[emanje]

Hallo Jan,

Doe er voor mij ook maar één   

Groet, Enrico

[janw]

Profielen heb ik gemaakt door ofwel wit 0,5 mm karton op de kopse kant van 1mm grijs karton te plakken; ofwel (voor de windkruisen in de portalen en aan de onder- en bovenrand) 1x1mm modelbouwhout op 0,5 mm karton te lijmen; of wel (in sommige gevallen) een strookje 0,5mm karton in de lengte in te ritsen en om te vouwen. Dat laatste dus veel minder vaak.
De lijm was gewone witte knutsellijm (die lijkt op houtlijm, maar iets sneller droogt). Die wordt door karton en hout opgezogen en hardt dan uit: gevolg is dat de verbinding sterker is dan het karton zelf. Deze lijm krimpt bij het drogen, terwijl het karton, terwijl de lijm nat is, door het vocht iets uitzet. Beide effecten heffen elkaar uiteindelijk ongeveer op, maar je moet er wel rekening mee houden. Je kunt er gebruik van maken doordat je op deze manier bv. naden zichzelf kunt laten dichttrekken.

[basdouma]

Leuk dat je het ook hier post Jan

Ik heb het artikel in de RM met heel veel belangstelling gelezen 
Respect voor jouw bouw kunsten 

[Overlast]

Ziet er echt geweldig uit!
Wat een werk om te maken!

Maarten

[Floris Dilz]

dit ding blijft zo gaaf he...

[Remco.]

Jan,

Super gedaan ! Echt waar!

Gr. Remco.

[neudalhausenstadbahn]

Jan, erg mooi gemaakt , ik zie ge rest ook graag komen , groetjes Michiel

[Peter Spruit]

Knap staaltje van modelbouw kunst !!   
Petje af hiervoor ! 

Peter

[henk]

De foto's van het model zijn heel overtuigend. 
Er is een foto van de bouw van de brug die er ongeveer precies zo uit ziet.

[Jeroen Water]

WOUW!!!!!!!!!!!

Wat een ongelooflijk mooi bouwwerk zeg! Echt schitterend gewoon!

Ben heel benieuwd naar het vervolg van je verslag Jan!

Kun je misschien ook nog wat nadere uitleg geven hoe je zo'n staander hebt opgebouwd?

Jeroen

[KNed]

Prachtig!!

Koen