De IJmuider spoorlijn - korte geschiedenis en plaatjes

[Vislijn]

Het lijkt me aardig om hier in het kort een beschrijving te geven van de geschiedenis van de voormalige spoorlijn naar IJmuiden, geïllustreerd met een flink aantal foto’s. Zelf ben ik opgegroeid langs deze spoorlijn, in de tijd dat NS er nog reizigers vervoerde. Dat maakt dat ik zelf nog altijd een warme belangstelling heb voor alles wat met deze spoorlijn te maken heeft, maar ik denk ook dat deze lijn voor andere spoorliefhebbers en modelbouwers een heel interessante is. De IJmuider spoorlijn werd ook wel ‘Vislijn’ genoemd, waarmee meteen duidelijk is hoe ik aan mijn forumnaam ben gekomen.

De lijn was aan de ene kant vrij kleinschalig en had eigenlijk een heel beperkte lengte, maar was aan de andere kant wel geheel dubbelsporig en geëlektrificeerd. Verder was er naast een halfuurdienst met elektrische treinstellen veel goederenvervoer, vooral van vis, maar ook van andere spullen. Voeg daarbij het enorme aantal haltes langs de lijn en je hebt volgens mij een voorbeeld dat voor modelbouwers heel inspirerend kan zijn.

Ik hoop dat ik hier iemand een plezier mee doe.

De spoorlijn naar IJmuiden werd al snel na het ontstaan van de havenplaats aan de monding van het nieuwe Noordzeekanaal aangelegd en kwam al in 1883 gereed.
Aanvankelijk werd gehoopt dat veel passagiersschepen in IJmuiden zouden aanmeren, waarbij de reizigers dan met de trein verder zouden reizen. In de praktijk voeren de schepen echter meestal gewoon via het Noordzeekanaal door naar Amsterdam, dus grote aantallen bootreizigers bleven uit. Wel werd vanuit IJmuiden al snel veel vis aangevoerd. Rond 1900 werd er zelfs een fors ‘visstation’ in gebruik genomen, waarvoor de spoorlijn vanaf het emplacement van station IJmuiden een stuk werd verlengd.



Station IJmuiden, ca. 1900 – Het Utrechts Archief, cat.nr. 165221. Collectie De Pater.



Al heel vroeg, in 1927, werd de lijn geëlektrificeerd, met fraaie vakwerkportalen. Op de foto hierboven nadert de eerste officiële elektrische trein, een toen nog gloednieuwe ‘Blokkendoos’, op 15 mei 1927 de halte Driehuis-Westerveld. [Foto Collectie Gemeente Velsen via het Noord-Hollands archief, cat.nr. KNA001008778]

De naam IJmuiden roept vast niet bij iedereen de meest idyllische associaties op, maar zoals je hier al kunt zien was het eerste stuk van de lijn, zo tussen Santpoort en de halte Velsen-Zeeweg, heel landelijk gelegen tegen de binnenduinrand. In dat opzicht is er sindsdien trouwens niet zoveel veranderd, de omgeving van het oude traject is op dit stuk nog steeds fraai en groen.
In de Tweede Wereldoorlog werd ook IJmuiden en omgeving zwaar getroffen. Het oude IJmuiden werd voor een groot deel platgelegd, niet alleen door bommen, maar ook door de sloopwoede van de Duitsers, die er rekening mee hielden dat een geallieerde invasie op deze plek zou plaatsvinden en daarbij een vrij schootsveld wilden hebben. Na de oorlog werd IJmuiden grotendeels opnieuw opgebouwd en ook sterk uitgebreid, maar het zwaartepunt van de stad kwam nu meer zuidelijk te liggen, verder van de spoorlijn af. De spoorverbinding verloor hiermee al aan betekenis, omdat de stations voor de meeste IJmuidenaren op flinke afstand waren komen te liggen. De bus was voor velen daarom vaak praktischer. Hiermee was de neergang van de IJmuidenlijn eigenlijk al ingezet.

Een andere belangrijke gebeurtenis voor de IJmuidenlijn was de opening van de Velser(spoor)tunnel in 1957. Tot die tijd takte de IJmuidenlijn bij Station Velsen-IJmuiden Oost namelijk af van de lijn Haarlem-Alkmaar, die iets ten noorden van dit station via een enorme spoorbrug (ooit de grootste spoorwegdraaibrug van Europa) het Noordzeekanaal overstak. Na de opening van de tunnel werd de brug, die intussen een obstakel was geworden voor de steeds grotere zeeschepen, afgebroken.



[De situatie van vóór 1957, even ten noorden van Station Velsen-IJmuiden Oost. Links de trein uit IJmuiden (Mat’46), rechts de Mat’36 uit Alkmaar, die net de spoorbrug op de achtergrond is overgestoken. Ca. 1955. Foto Collectie Gemeente Velsen via het Noord-Hollands Archief, cat. KNA001008781]



[Een treinstel Mat'36 uit de richting Alkmaar is zojuist de spoorbrug overgestoken en zal binnen enkele seconden station Velsen IJmuiden-Oost binnenrollen. Zo te zien is het een warme zomerdag. De situatie is hier intussen onherkenbaar veranderd. Ca. 1955, Foto collectie Gemeente Velsen via het Noord-Hollands Archief cat.nr. KNA001008896]



[De spoorbrug werd een obstakel voor de scheepvaart. Hier passeert M.S. ‘Oranje’ de opengedraaide brug, ca. 1950]

Vanaf die tijd volgde het spoor richting Beverwijk en Alkmaar een heel ander traject, want de nieuwe tunnel lag een stuk verder naar het oosten dan de spoorbrug. De splitsing van de sporen naar IJmuiden en naar Alkmaar lag nu niet meer bij station Velsen-IJmuiden Oost, maar bij het nieuwe station Santpoort-Noord, een stuk zuidelijker dus. In 1957 werd Santpoort-Noord dus het beginpunt van de IJmuidenlijn.



De situatie begin jaren 50. De spoorbrug ligt nog op zijn plek. Afbeelding van Topotijdreis.nl



De situatie zo’n tien jaar later, aan het begin van de jaren 60. De spoorbrug is weg, het spoor richting Beverwijk en Alkmaar maakt nu een slinger om Driehuis en Landgoed Beeckestijn heen en gaat een heel stuk oostelijker onder de tunnel door. IJmuiden zelf is in de tussentijd ook flink uitgebreid en de spoorlijn en de stations zijn steeds meer decentraal komen te liggen. Afbeelding van Topotijdreis.nl



[De ingang van de nieuwe spoortunnel met een fraai ‘Pec’ postrijtuig, 1957. Dit nieuwe traject lag een stuk oostelijker]



[Station Santpoort-Noord, niet lang na de opening, 1958. Foto D.C. Gerdessen (Nederlandse Spoorwegen) via Het Utrechts Archief,  cat.nr. 839981]

[Vislijn]

Langs de IJmuidenlijn waren zoals gezegd opvallend veel stations en haltes te vinden; de gemeente Velsen moet destijds met afstand de gemeente zijn geweest met de meeste NS-halteplaatsen:
 
•   Station Santpoort-Noord (sinds 1957)
•   Halte Driehuis-Westerveld (sinds 1885)
•   Halte Velsen-Zeeweg (sinds 1927, verplaatst in 1958)
•   Station Velsen-IJmuiden Oost (sinds 1867)
•   Halte IJmuiden Casembrootstraat (sinds 1927)
•   Halte IJmuiden Julianakade (sinds 1925)
•   Station IJmuiden (sinds 1883)
•   Visstation (sinds 1899)

Verder liggen op het grondgebied van de gemeente Velsen nog de stations Santpoort-Zuid en Driehuis(-Zuid). Deze nog bestaande stations hoorden echter niet bij de IJmuidenlijn.



Dit is de (nieuwe) splitsing van de spoorlijnen naar IJmuiden (links) en naar Beverwijk-Alkmaar (rechts) bij Santpoort Noord, gezien in noordelijke richting. In het midden de kerktoren van Driehuis. Het spoor wat we hier zien is dan nog niet in gebruik genomen; het oorspronkelijke traject lag verder naar het westen. Uiterst links is aan de bovenleidingportalen te zien waar het nieuwe spoor weer aansluit op het oorspronkelijke traject, zie ook de volgende foto. Foto L. Hessels (Nederlandse Spoorwegen), Het Utrechts Archief cat.nr. 168973]

Laten we nu vanaf dit punt teruggaan, links de IJmuidenlijn op. We zullen vanaf hier even stilstaan bij alle stations en haltes die we achtereenvolgens tegenkomen tot we weer terug zijn bij het eindstation IJmuiden.



↑ We maken onderweg naar de eerstvolgende halte nog even een tussenstop bij de bovengenoemde aansluiting van het nieuwe traject vanaf Santpoort-Noord (links) op het oude (rechts), nu gezien in zuidelijke richting. Om goed te kunnen aansluiten op het nieuwe spoor richting de tunnel is het nieuwe station Santpoort-Noord een stuk verder naar het oosten gesitueerd, het spoor tussen Santpoort-Zuid en Driehuis-Westerveld moest daardoor worden omgelegd. Als je goed kijkt kun je links op de achtergrond de bovenleidingsportalen zien van het nieuwe spoor dat richting de tunnel gaat. Bij de oude baan rechts (we kijken in de richting Santpoort-Zuid en verder naar Haarlem) is de bovenleiding dan al verwijderd. Achter de rug van de fotograaf is het niet ver meer naar Driehuis-Westerveld. Foto L. Hessels (NS) via Het Utrechts Archief, cat.nr. 837791

De eerste halte die we dan, al na paar honderd meter, tegenkomen is Driehuis-Westerveld (later eenvoudig "Westerveld"genoemd), die al in 1885 werd geopend:



[Driehuis-Westerveld gezien in zuidoostelijke richting, ca. 1930. Collectie Gemeente Velsen, via het Noord-Hollands Archief. KNA001008980]



[Gezien in noordoostelijke richting in februari 1960. Foto R. Ankersmit via Klassiekebeveiliging.com]
https://www.klassiekebeveiliging.com/Foto/images/NEG101093-089-37.jpg

De beide perrons lagen hier tegenover elkaar en er was een spoorwegovergang (Duin- en Kruidbergerweg). De klassieke wachtruimte uit 1931 werd aan het begin van de jaren 70 vervangen door een veel minder mooi standaard exemplaar:



[1975. Foto NS via Het Utrechts Archief, cat. 150832]



[Deze wachterswoning (hier gezien in 1971) bestaat nog steeds. Foto Collectie Gemeente Velsen via het Noord-Hollands Archief, cat. nr. HNA KNA001008920]

Westerveld is tevens de naam van de bekende begraafplaats en crematorium, de ontvangstruimte hiervan lag direct naast de halte. Het schijnt dat vroeger vaak op rouwkaarten werd aangekondigd dat de plechtigheid zou beginnen ‘na aankomst van de trein van .. : .. uur’… Tussen ± 1890 en 1911 zou er hier een aftakking zijn geweest de begraafplaats op, waarlangs de trein met de overledene (in een afzonderlijke ‘katafalkwagen’) en de bezoekers dan de begraafplaats op kon rijden. Hier heb ik echter nooit foto’s of tekeningen van gezien. Het is ook wel erg lang geleden... Toen het spoor verderop nog over de brug ging, kwamen hier heel veel treinen langs. Of ze hier ook allemaal stopten weet ik eerlijk gezegd niet, maar ik denk het niet. Na de opening van de tunnel kwam er alleen nog twee keer per uur in elke richting de stoptrein van en naar IJmuiden, en natuurlijk af en toe een vistrein.

Hooguit een kilometer verder naar het noorden komen we terecht bij de volgende halte, Velsen-Zeeweg. Deze werd in 1927 geopend bij de al eerder bestaande spoorwegovergang van de Zeeweg. Het spoor vormde op dit punt de grens tussen IJmuiden en het dorp Driehuis.
Hier de oorspronkelijke plek van de halte:



[We kijken hier in oostelijke richting vanuit IJmuiden naar Driehuis, aan de andere kant van het spoor. Rechts van het bord “Hier Stoppen” is het oorspronkelijke, minieme haltegebouwtje zichtbaar. Foto Collectie Gemeente Velsen, Noord-Hollands Archief, cat.nr. KNA001006119]

In 1958 werden de overweg en de halte een meter of 80 naar het noorden verplaatst. Er kwam een nieuw haltegebouw volgens een standaardtype van de hand van architect W. Kloos. In Koudum-Molkwerum en Klarenbeek werden in deze periode vrijwel identieke gebouwtjes neergezet.



[De nieuwe halte Velsen-Zeeweg bij de opening in 1958. Op de achtergrond is nog het oude haltegebouwtje zichtbaar. Voor 1958 liep de weg vlak langs de huizen op de achtergrond; het grote, wat donkere huis in het midden is op de vorige foto uiterst rechts nog net zichtbaar. Foto W. van Schaik (NS) via Het Utrechts archief, cat. 841189]

Hierboven kijken we in de richting Haarlem. De perrons lagen hier niet tegenover elkaar, om in te stappen in de richting IJmuiden moest je naar de andere kant, aan de noordzijde van de weg. Daar stond een betonnen abri.



[Dit is het perron voor de richting IJmuiden, we kijken nu dus in noordelijke richting. 1983, foto Cornelius Koelewijn, https://www.flickr.com/photos/cklx/]

Ook op het perron voor de richting Haarlem stond een kleine abri:



[1983. Collectie Gemeente Velsen via het Noord-Hollands Archief, cat. KNA001009137.]

Terug naar 1958. Hier de haltechef, druk aan het schrijven in zijn nieuwe onderkomen, terwijl buiten de bomen net dichtgaan:



[Foto NS via Het Utrechts archief, cat.nr. 165702, 23 september 1958]

Het aardige haltegebouwtje heeft niet heel lang dienst gedaan bij NS; al aan het begin van de jaren 70 werd de kaartverkoop hier gestopt en moesten reizigers voortaan in de trein bij de conducteur hun kaartje kopen. De aantallen reizigers op de lijn liepen intussen al jaren terug. Na de sluiting van het gebouwtje door NS heeft nog jarenlang een tandarts hier zijn praktijk gehad. De laatste jaren was het gebouwtje gekraakt en uiteindelijk is het pas in 2016 gesloopt, als laatste exemplaar van dit type.
 
Artitec heeft dit gebouwtje onlangs in model uitgebracht, onder artikelnummer 10.387:



In een volgende post gaan we wat mij betreft verder in de richting IJmuiden. Het volgende station zal zijn Velsen IJmuiden-Oost.
Wordt vervolgd!

[St00mboy]

Complimenten voor de mooie beschrijving en foto's, ik heb hem met veel plezier gelezen! 

Leen.

[Daan!]

Leuk stuk! Ik volg.

[Rick]

Ik hoop dat ik hier iemand een plezier mee doe.

Jazeker. 

[nkob]

mooi verhaald
je ga terug in de tijd
volg je
groet kees

[DV modelspoor]

Met zeer veel plezier gelezen.
Zelf heb ik een best groot archief over de ijmuiderlijn.
Daarvan is een deel terug te zien in het boek over de ijmuiderlijn, wat ik persoonlijk erg leuk vond.

Bij mij is er ook zeker de wens om een stukje ijmuiderlijn te bouwen....maar zoals zoveel modelbouwers heb ik meer wensen dan tijd 

Ben zeer benieuwd naar je volgende bijdrage

[eemstede]

Leuk en interessant verhaal. Uit de omgeving komend ook veel herkenbare dingen.
Vanuit Heemstede in mijn jeugd begin jaren zeventig met een groep  met de trein 's avonds naar IJmuiden en dan via strand en Zandvoort  terug.
Bedankt hiervoor.


Gr. Frank

[Peter Kleton]

Ik kan het mij wel herinneren ,dat er in rouwadvertenties aangeven stond dat de plechtigheid in het crematorium  begon na aankomst van de trein van zo en zo laat vanuit Amsterdam.
Daar was op het buitenste spoor (14 ? ) een speciale lift voor de kist om op het buitenste perron te komen. Of dat voor de reguliere trein was ri IJmuiden was zou ik niet weten.
Dat laatste stond in een NVBS artikel.
 Een beetje off topic  : Kennisen van mijn ouders woonden in Beverwijk, (Duinvlietstraat) daar reden  de treinen  tot 1958 langs de achtertuin. Als er een trein kwam uit ri spoorwbrug ,hoorde je aan het rammelen van de trekdraden ,dat het inrijsein werd veilig gezet.
Nu weer on topic 
Peter

[Jelmer]

Zeker interessant, ik kijk uit naar verdere beschrijvingen. 

Groeten,
Jelmer

[Vislijn]

Dank voor de positieve commentaren, ik hoop zo snel mogelijk verdet te kunnen met de volgende aflevering 

[Daan!]

Heb jij ook meegewerkt aan “De IJmuider Spoorlijn, zo was het?” Veel foto’s staan daar namelijk ook in.

[Vislijn]

Nee, toen dat boekje uitkwam was ik nog heel jong. Maar ik ken het wel heel goed. De foto's die ik hier gebruik komen bijna allemaal van het NH- of Utrechts archief. Ik heb nog veel bewuste herinneringen aan de tijd dat de lijn nog in gebruik was (ben van 1970) maar fotograferen deed ik toen nog niet. Helaas geen eigen foto's dus. Rondstruinend op internet kom ik nog steeds foto's van de Vislijn tegen die ik nooit eerder had gezien, er is best veel te vinden.

[NS264]

In de RH stond tijd geleden een artikel over deze lijn.

Ben je van plan dit te bouwen?

Mvg Koen.

[IJmc]

Ik woonde tegenover de lijn bij IJmc.
Ben van '68.
Altijd als ik speelde hoor ik de muzikale kadans als de trein IJmc naderde (als muziek, dat vergeet je niet meer ) en de brullende 2200'n.
Ach...
Ga maar door met dit draadje .