Artitec: Plan E, serie 2007

[sneek]

zelfs de DE-rijtuigen in combinatie met Plan K en een blauwe Blokkendoos kwam voor:

http://picasaweb.google.nl/wimhoekema/Allerhande/photo#5132031446989141970
Bij de start van Spoorslag’70 waren er nog geen AB-rijtuigen gereed en werden er spitstreinen van andere samenstelling gemaakt. Als AB-rijtuig deed een Plan K-rijtuig dienst en dit werd gekoppeld met 3 Plan E B-rijtuigen. Soms reed zelfs een blauwe Blokkendoos mee als versterking! De beide 2200 stonden voor de trein en moesten aan de eindpunten omlopen omdat de Plan K geen stuurstroomkabel bezat. Deze uitzonderlijke combinatie is zichtbaar op de  foto, gemaakt in Leeuwarden in de zomer van 1970. Op spoor 6 rijden machinist Sierk Vellinga en voorman-rangeerder Jan de Haan de trein via de Schransoverweg naar perronspoor 5. Er gaat zelfs nog een derde 2200 mee in opzending; een behoorlijke overcapaciteit aan tractie voor het vijfrijtuigttreintje. De 3 Plan E’s zijn achteraan zichtbaar.

Nog een leuke combi uit de beginjaren van Plan E (op een diesellijn):
http://picasaweb.google.nl/wimhoekema/Allerhande/photo#5132031545773389794
Op deze foto  van 15 juli 1957 staat de 2448 met trein 3278 voor het station van Harlingen. De loc is al losgekoppeld en zal omlopen om de trein vervolgens naar het oude havenperron te duwen. Het treintje bestaat uit een blauwe B6400, dan een eerste klas rijtuig Plan E, gevolgd door een nog groene Stalen D. De Plan E heeft natuurlijk in het kader van dit artikel onze interesse: opmerkelijk genoeg is het rijtuig nog niet voorzien van de in 1957 ingevoerde dikke zandgele streep boven de eerste klasse.

Wim

[stig]

Wat een poepie zeg die tweede foto. Zo zie je, en heb je niet altijd een sleep van 12 wagens nodig...

[sneek]

Nee dat wil ik er maar mee laten zien  Nu nog stille hoop op een B6400 stalen coupérijtuig in halfnul...

[Floris Dilz]

B6400? ga je mond spoelen, het is een C6400. Oke, dat ze de laatste paar jaar nog als roestige tweedeklassers reden... nouja, dat telt eigenlijk niet.

[sneek]

Nog 2x plan E, eentje achter een gehuurde DB 216;
http://picasaweb.google.nl/wimhoekema/Allerhande/photo#5132034917322717170

en een zaterdagse trein Arnhem-Harlingen haven v.v. in de zomer 1973 aan het eindpunt naast een Plan Karst, euhh plan U bedoel ik
http://picasaweb.google.nl/wimhoekema/Allerhande/photo#5132035007517030402
Zie je het al voor je met wat Artitec bootjes, een Plan U, wat Roco, Artitec hmmmmm

Wim

[prutser]

Ze hebben in 1955 ook achter een 2200 gereden zonder stalen D, treinsamenstelling RD, C6400.(boekje stalen getr. enz. van Jurriaanse)
In het Praktijkboek modelspoorwegbouw (zo heet het toch?) staat ook een voorbeeld van zo'n soort treinsamenstelling.

[stig]

Het was de Plan U die de klompen treintjes kwam aflossen, niet?

[Wesley]

De treinen in de buurt van de veluwe/achterhoek heten dus klompentreinen? of begrijp ik dat verkeerd? Waarom heetten ze zo eigenlijk?

Wesley

[rail4marcel]

Omdat daar iedereen met klompen aanliep denk ik.

[Huup]

Het waren gewoon werkmanstreinen. Heeft niks met de streek te maken, alhoewel ik meen te weten dat de term oorspronkelijk uit noord Noord-Holland stamt.

[sneek]

voor ons clubblad van de www.friesemodelbaanclub.nl heb ik een artikel samengesteld over de Plan E's in de "dieseldienst"door de jaren heen. Bronnen zijn de Railkroniek, Matblad en diverse andere publicaties.

Het is een lange lap, maar om jullie straks een werkelijkheidsgetrouwe inzet van je Artitec-modellen op de diesellijn mogelijk te maken volgt 'ie hieronder.  een sneaky preview voor de niet-leden der FMC;

Rijtuigen Plan E in de dieseldienst

Modelsporend Nederland lijkt de te korte Lima en Mastica Plan E-rijtuigen zat te zijn en wacht al bijna 2 jaar op de aangekondigde Mehano 1:87 rijtuigen. Inmiddels heeft Artitec aangekondigd alle types Plan E ook in H0 uit te brengen. Eerst worden de tijdperk 3 rijtuigen uitgeleverd, in een later stadium komen de tijdperk 4 rijtuigen (computernummer en blauwe reclamebanen).
De inzetmogelijkheden van dit rijtuigtype zijn legio, in de komende nummers van het Fries Modelbaan Bulletin gaan we een aantal treinsamenstellingen met Plan E onder de loupe nemen zodat u ook thuis én op de clubbaan met verantwoorde treinsamenstellingen kunt rijden.

In 1954 werden door NS bij Werkspoor en Beijnes ter vervanging van houten rijtuigen in de binnenlandse dienst 196 nieuwe stalen rijtuigen voor getrokken treinen voor de lange afstand besteld. Zij staan bekend onder de naam Plan E.

Plan E bestond uit:
46 rijtuigen tweede klasse: B 6501-6546
114 rijtuigen derde klasse: C 6601-6714
26 rijtuigen derde klasse met keuken en bagageafdeling: CKD 6901-6926
10 postrijtuigen: P 7921-7930

Plan E kwam vanaf 1955 in dienst met een blauwe kleur (Berlijns blauw), afgezet met zandgele biezen.
In 1958 werden de 13 postrijtuigen Plan L afgeleverd, grotendeels gelijk aan de postrijtuigen Plan E.
Met de klassenherwaardering werd de tweede klasse opgewaardeerd tot eerste klasse en de derde tot tweede. De typeaanduiding veranderde dan ook in A, B en BKD.
Begin jaren '60 werden 3 coupés van de BKD vervangen door een open afdeling met tafels. De resterende coupé werd bij de keuken getrokken en de rijtuigen werden omgedoopt tot restauratierijtuig met bagageafdeling: RD 6951-6976.

Een interessante periode uit de geschiedenis van de rijtuigen Plan E betreft hun inzet tussen 2200 ‘en en achter een door de NS van de DB gehuurde 216, dus op de dieselbaanvakken. In deze bijdrage gaan we nader in op de inzetmogelijkheden van deze karakteristieke NS-rijtuigen in de dieseldienst.


De jaren vijftig.

Na de ontstoming van het Noorden in januari 1955 waren er nog niet voldoende dieseltreinstellen om alle treinen mee te rijden. Een voor de hand liggende oplossing was de inzet van diesellocs van de series 2200 en 2400 met getrokken rijtuigen, in de wintermaanden aangevuld met een stoomverwarmingswagen. Ook in Friesland werden deze treinen ingezet. De bekendste is wel de ‘klompentrein’ Groningen-Leeuwarden, die de op klompen lopende fabrieksarbeiders naar de zuivel- en meelfabriek in Leeuwarden bracht,maar ook spits- en boottreinen op de lijn naar Harlingen reden met een dieselloc. Meestal werden hiervoor stalen coupérijtuigen serie B6400 gesteld, soms ‘Bolkoppen’ en ‘Blokkendozen’, meestal aangevuld met een kleine Stalen D voor de bagage. Incidenteel kwam ook wel eens een Plan E-rijtuig in deze treinen voor. Toen de Plan U’s in het begin van de jaren zestig waren afgeleverd waren er voldoende dieselstellen en verdwenen de getrokken rijtuigen in de dieseldienst.


Spoorslag ’70; opnieuw Plan E achter de dieselloc

Het ambitieuze plan Spoorslag’70 van de NS voorzag in een verbeterde dienstuitvoering met veel meer treinen als voordien. Het gestegen vervoer zorgde op de diesellijnen voor een gebrek aan treinstellen.  Dus werd besloten treinen te formeren met rijtuigen Plan E en 2200’en als tractie. De 2200 was sterker dan een 2400 en kon een maximale snelheid van 100 km/u. halen. In 1969 werd besloten op de trajecten Zwolle-Enschede, Groningen-Nieuweschans en Leeuwarden-Groningen dergelijke treinen in te zetten. Als rijtuigen waren de Plan E’s aangewezen, welke speciaal voor de dieseldienst werden aangepast. In eerste instantie werden twintig rijtuigen aangewezen en vernummerd. Zij kregen de letters DE onder het rijtuignummer om aan te geven dat ze inzetbaar waren in de dieseldienst. De retourstroom van de verwarming kon niet via de spoorstaven lopen omdat dit op de diesellijnen de automatische beveiliging zou beïnvloeden. Ze kregen een retourkabel en stuurstroomkabels om tussen twee 2200’en in trekduwdienst te kunnen rijden. De behoefte aan ‘dieselrijtuigen’ bleek groter en zo werden in 1971 nog eens 23 rijtuigen aangewezen. Uiteindelijk werden 43 rijtuigen omgebouwd, waarvan in 11 B-rijtuigen een kleine 1e klasse afdeling werd ingebouwd in een kopafdeling.  Hierin kwamen 12 luxe zitplaatsen ‘roken’.


Improviseren in het begin.

Bij de start van Spoorslag’70 waren er nog geen AB-rijtuigen gereed en werden er spitstreinen van andere samenstelling gemaakt. Als AB-rijtuig deed een Plan K-rijtuig dienst en dit werd gekoppeld met 3 Plan E B-rijtuigen. Soms reed zelfs een blauwe Blokkendoos mee als versterking! De beide 2200 stonden voor de trein en moesten aan de eindpunten omlopen omdat de Plan K geen stuurstroomkabel bezat.


Energiewagens.

Intussen werden in Frankrijk energiewagens besteld. Op basis van onderstellen van door de NS geleverde standaardgoederenwagens type Gs. Aanvankelijk dacht men aan vier wagens genoeg te hebben, uiteindelijk werden er zeven gebouwd bij het Alsthom-onderdeel Soulé. Deze wagens leverden 1500 Volt gelijkstroom voor de verwarming en 380 V draaistroom voor de bijvoeding van de batterijen van de Plan E-rijtuigen. Door het vele stoppen op de diesellijnen zouden de batterijen voor de verlichting van de Plan E’s nooit voldoende worden opgeladen tijdens de rit en dus was de inzet van een energiewagen noodzakelijk. In de winterdienst 1970/1971 waren de energiewagens nog nooit afgeleverd en bij het invallen van de kou moest de NS improviseren met inderhaast gehuurde verwarmingswagens van de SNCF.  De Plan E’s werden daarbij even vervangen door Plan K en Plan N-rijtuigen! Een model van de energiewagen is in H0 leverbaar (geweest) via de site Beneluxspoor.net en in N via Phildie.


De diensten.

Vanaf maart 1971 werd begonnen met de dienst tussen in stuurstroom bediende 2200’en. In feite werd daarmee een soort treinstel geformeerd; de machinist bediende de beide locs vanaf de voorste en liep op het eindpunt naar de achterste loc om de terugreis te aanvaarden. Toen alle aangepaste rijtuigen door de werkplaats Haarlem waren afgeleverd waren er voor de dienst 1972/’73 tien stammen (=een vaste rijtuigsamenstelling) beschikbaar in de combinatie B+AB+B.  Daarnaast waren 9 A-rijtuigen ter versterking aanwezig. Naast de eerder genoemde drie trajecten waren de dieseltrek-/duwtreinen op werkdagen aan te treffen tussen Leeuwarden en Staveren, Zwolle-Groningen en Zwolle-Emmen. In de winter 1973/’74 werd met één stam minder gereden. Een bijzonderheid waren de seizoentreinen 8283/8258 Arnhem-Harlingen haven en Harlingen haven-Arnhem-Emmerich op zaterdag, waarmee de diesel Plan E’s dus zelfs een stukje op Duits grondgebied kwamen. In 1975 kwamen de trek-/duwtreinen nog even op Sneek-Leeuwarden en Roermond-Nijmegen te rijden, maar op beide trajecten kwamen daarna weer rode DE1 en DE2 te rijden. De stammen op de overige lijnen werden verlengd tot de samenstelling B-AB-B-B. De stammen reden op Arnhem-Winterswijk, op Groningen-Delfzijl, Groningen-Leeuwarden en Zwolle-Enschede. De zaterdagse seizoentrein naar Harlingen reed nog wel, maar de retourslag ging nu tot Arnhem en niet meer tot Emmerich.


Achter de 216.

Met ingang van  de winterdienst 1979/1980 huurde de NS een aantal diesellocs BR 216 van de DB, in een eerder clubblad is hier al aandacht aan besteed. Eén 216 dook op in de spitsslag met de treinnummers 8628/8623 op Groningen-Leeuwarden op ma/vr ochtend. Deze trein vertrok om 9.40 uur weer uit Leeuwarden, na binnenkomst van de buurtgoederentrein uit Onnen, die dan met een 216 aankwam. Tot het einde van de huurtermijn van de 216 in juni 1984 reden 216’en met de diesel Plan E’s. Naast de slag Groningen-Leeuwarden was ook tussen Zwolle en Enschede (via Nijverdal) deze internationale combinatie te zien. De loc werd overigens niet door een Duitser maar door een NS/machinist gereden. De slag Groningen/Leeuwarden verviel overigens al eind mei 1982 (instroom Wadlopers op die lijn), de stam werd doorgeschoven naar Zwolle-Emmen.


Het einde van de dieseldienst.

In 1984 waren er gedurende de zomer nog vier trek-/duwstammen actief. De samenstelling was vergroot naar vijf rijtuigen in de samenstelling 2x AB + 3xB. Daarnaast werden de rijtuigen al vaak ingezet in de elektrische dienst, achter een eloc op de IJssellijn. In de winter 1984/1985 werden er voor het eerst zelfs helemaal geen diesel trek-/duwtreinen meer ingezet. Vanaf mei 1985 waren ze er weer, nu in de samenstelling B-AB-B, met drie rijdende stammen en twee stammen op reserve. De buitendienststelling van de laatste actieve rode DE2 en DE1 zal hier een rol in hebben gespeeld. De inzettrajecten waren ook nu weer Zwolle-Emmen en twee stammen op Zwolle-Enschede. Al in augustus kwam de energiewagen de stammen versterken; het was een koude en natte zomer.
De daaropvolgende winterdienst bracht geen wijziging in de trajecten, maar wel in de samenstelling van de treinen. De stam bestond nu uit AB-B-AB, waarbij de Emmer trein een versterkingsrijtuig (B) meekreeg en in de  Winterswijkse treinen 2 B’s extra. In de zomer 1986 bleven de diensten gelijk, al bleven de versterkingsrijtuigen op een zijspoor.
De winterdienst 1986/’87 was de laatste voor de dieseltrek-/duwtreinen en de energiewagens. Energiewagen 503 sneuvelde al in 1983, de rest werd in februari 1988 na een paar jaar opslag in Blerick voor onderdelen verkocht aan een maritiem bedrijf uit Harmelen, waarna de wagens werden gesloopt.
In de winter 1986/’87 reden nog vier stammen (energiewagen-AB-AB-B-B) op de lijnen naar Emmen en Enschede. Op 30 mei 1987 werd de electrificatie van Zwolle-Emmen in gebruik genomen. Daardoor kwamen voldoende Plan U dieseldrietjes beschikbaar om de trek-/duwtreinen te vervangen. De laatste diesel Plan E’s verhuisden naar de lijnwerkplaats Maastricht, van waar uit ze in de elektrische getrokken treinen werden ingezet als vervanger van exemplaren die naar de sloop gingen. De eerste klas afdeling in de AB-rijtuigen werd daarbij gedeclasseerd. Plan E verdween in de zomer 1988 geheel van het spoortoneel uit de reizigersdienst. De rijtuigen werden gesloopt in Den Haag, Arnhem en Amsterdam.

Met bovenstaande levensloop van de Plan E-rijtuigen in de dieseldienst kunt u nu een treinsamenstelling op de modelbaan brengen die een getrouwe afspiegeling is van de werkelijkheid. De N-spoorders kunnen een Minitrix B-rijtuig zelf voorzien van een eerste klasseafdeling, de H0-rijders moeten nog even geduld hebben tot Artitec (en mogelijk Mehano) de dieselrijtuigen kant-en-klaar uitbrengen.

 
Wim 

[Hans Reints]

Even in mijn lijfblad gedoken en naar de term "Klompentrein"gezocht


SK

[Wesley]

@ Wim, da's een interessant artikel, leuk

Wesley

[Edsko Hekman]

@Sobat,

Leuke foto! Maar zie ik dat nu goed? Zit er aan beide zijden van de energiewagen op de voorgrond een andere wagen? Er zit in ieder geval iets tussen, maar wat dat is???

Groeten,

Edsko

[prutser]

Dat IS de verwarmingswagen, ik meen een uit duitsland (DB) gehuurd exemplaar.
Fout dus is nederlands, zie volgend bericht.

Stephan.