71 jaar na D-Day, Amerikaanse goederenwagens in Europa

[sneek]

Amerikanen in Duitsland

Een vreemde titel voor een bijdrage op BNLS over goederenwagens? Nee hoor, want wie op z’n modelbaan naar Duits voorbeeld uit de jaren ’50 van de vorige eeuw rijdt, heeft veelal ook Amerikaans materieel op de baan. Nee, dan niet het grote spul zoals van de Santa Fé, maar goederenwagens. Zeventig jaar geleden bleven er namelijk enorme aantallen Amerikaanse goederenwagens van de geallieerden in West-Europa achter die tot in de jaren zestig bij de DB (maar ook bij de NS!) dienst deden. Een tijdperk 3 modelbaan is eigenlijk niet compleet zonder enkele van deze Amerikanen tussen het goederenmaterieel.

In de jaren veertig waren de geallieerden al snel van mening dat bij een invasie en opmars door Europa de bevoorrading van levensbelang was. Zonder materieel, brandstof en rantsoenen was er letterlijk geen doorkomen aan. Daarom werd in 1942 het United States Army Transportion Corps (USATC) opgericht als onderdeel van het Amerikaanse leger. In het USATC werd alle transport (over spoor, water en weg) samengevoegd. Daarvoor waren de verschillende onderdelen belegd bij de ArmyTransport Service (ATS) en de Harbor Boat Service (HBS).
Om na de invasie op de Normandische kust op 6 juni 1944 het railvervoer te kunnen verzorgen hoefde men niet al te veel te rekenen op het vernielde Europese spoorwegmaterieel. Daarom werden Amerikaanse en Engelse stoom- en diesellocomotieven meegenomen, maar werden in Amerika ook grote hoeveelheden goederenwagens voorgefabriceerd. Die wagens werden als bouwpakket naar Engeland verscheept en daar gemonteerd op een groot depot van London Transport in Essex. De alleen voor inzet na de invasie voor geziene wagens hadden het kleine Engelse omgrenzingsprofiel, zodat ze ook in Engeland per spoor konden worden vervoerd.


Het samenstellen van een gesloten wagen met 'plywood' zijwanden in Engeland.

Alle tweeassige typen hadden hetzelfde geklonken onderstel met een lengte van 7315 mm. De vierassige typen werden voorzien van gegoten zogenaamde Bettendorf-draaistellen, beter bekend onder de Amerikaanse benaming ‘Diamond’. Alle wagens waren voorzien van gietstalen volwielen met een naar Europese begrippen kleine diameter en een enkelvoudige Westinghouse-luchtrem. Op het onderstel kon via boutverbindingen eenvoudig een opbouw worden gemonteerd.

Er werden een aantal types gebouwd:
Twee-assig:
•   -platte wagens, met insteekbare rongen
•   -platte bakwagens
•   -gesloten wagens
•   -conducteurs-/begeleidingswagens ‘caboose’

Vierassig:
•   -platte rongenwagens
•   -ketelwagens.

Behalve de grenen planken voor de vloer en de kopwanden waren de gesloten wagens en de ‘caboose’ voorzien van multiplexwanden en een multiplex dak. Andere kenmerken van de tweeassers waren de hoge korte veerpakketten. Alle wagens bezaten een typisch Amerikaans handremwiel aan de zijkant. De caboose had de handrem op één van de balkons.
De wagens bewezen de geallieerden grote diensten en tienduizenden verspreiden zich door geheel Europa. Ook bij de NS kwam zo’n 900 stuks gesloten wagens als het type als CHAW in dienst. Momenteel wordt zo’n wagen zelfs gerestaureerd door de Stichting 162. Ketelwagens kwamen bij verschillende mineraaloliefirma’s te rijden. De behouden voormalige ESSO-wagens bij de VSM zijn daarvan nog exponaten. Wie daarover meer wil lezen moet Railmagazine 313 er maar op naslaan.
Logischerwijs kwam het grootste deel van de USATC-wagens in Duitsland terecht. In 1949 had het USATC de meeste meegevoerde wagens niet meer nodig. De net opgerichte Deutsche Bundesbahn werd verplicht zo’n 26.000 stuks in West-Duitsland achtergebleven wagens over te kopen. De DB zat daar, afgezien van de financiële aderlating, niet echt om te springen. Het waren slecht rijdende wagens die regelmatig ontspoorden en het laadvermogen was beperkt.
Maar de geallieerden waren de baas in West-Duitsland en dus ging de verplichte koop door. Een aantal wagens, met name ketel- en rongenwagens, werden tot ver in de jaren vijftig nog door het uit het USATC voortgekomen US Transportation Corps in West-Duitsland gebruikt.

De DB zette de gesloten tweeassers als type G09 in. De meeste wagens behielden hun olijfgroene kleur, een enkeling kreeg een kleine opknapbeurt en de bruine goederenwagenkleur. De kleine deuren, de zwakke wanden en de beroerde rij-eigenschappen deed het type al snel in het ‘Bereitschafstpark’ terecht komen. Dat was een groot park oudere reservewagens, die alleen bij vervoerspieken werden ingezet. Achter het nummer werd op de zijwanden een B in een driehoek geplaatst. De werkplaatsen draaiden op volle toeren om de eigen wagens weer op te knappen en het eerste nieuwbouwprogramma was ook al opgestart. Zo kwamen alle tweeassers in het B-park, tot dit in 1958 werd opgeheven en de wagens naar de sloop konden.

Ook de 350 door de DB overgenomen conducteurswagens werden halverwege de jaren ’50 uit de treindienst teruggetrokken. Het verblijf in zo’n bakje was voor de goederentreinconducteur rampzalig. Horen en zien verging je en door de stugge afvering (het was immers een goederenwagenonderstel) werd elke stoot op de raillassen extra hard doorgegeven aan de inzittende. De cabooses verdwenen al snel naar een enkele werktrein of buurtgoederentrein en daarna naar de sloper.

De vierassers hielden het langer vol, hun rijgedrag was door de draaistellen ook beter. De rongenwagens type SSkm49 deden goede diensten in het Ruhrgebied waar in de tijd van het Wirtschaftswunder veel staalproducten te vervoeren waren. Voor het vervoer van staalrollen werd een aantal wagens voorzien van houten stellingen waarin de coils konden worden getransporteerd. Later kregen veel van die coilwagens een permanente metalen stellage voor dit vervoer en eind jaren zestig kregen ze zelfs nog moderne draaistellen.

De ketelwagens werden door de DB gebruikt voor het vervoer van diesel, op de zijwanden kwamen de letters DK (Diesel Kraftstoff). Vele van deze ketelwagens werd in de jaren vijftig omgebouwd tot silowagens voor het vervoer van kalk, cement en andere poedervormige stoffen die met luchtdruk konden worden gelost. Hun ketel werd lichtgrijs gespoten, kwam hoger op het onderstel te staan en kreeg aansluitingen voor de perslucht. Veelal werd op de zijkanten de tekst ‘Loser Zement’ geplaatst om te voorkomen dat een onnozele klant er brandstof in ging pompen. De ketelwagens hebben lang dienst gedaan pas eind jaren zestig was hun rol uitgespeeld door de instroom van nieuw materieel. Van de platte vierassers is hier en daar nog een museaal exemplaar aanwezig. Groot was de verrassing tijdens een excursie naar het Duitse HKM Staal vorig jaar, toen daar nog een redelijk gaaf exemplaar voor intern transport op het fabrieksterrein stond.

De Amerikanen zijn ook in alle versies in H0 als model uitgebracht. Zowel Sachsenmodelle, Klein Modellbahn als Tillig hebben zich in de jaren negentig aan deze types gewaagd. De mallen van Klein Modellbahn zijn later door Modelleisenbahn GmbH overgenomen. Onder de merknaam Roco zijn de Duitse cementwagens en een aantal Nederlandse ketelwagens al weer opnieuw uitgebracht.

Onderstaande foto’s tonen de verschillende DB-modellen.


Foto USA caboose




Foto USA G09


Foto USAOwp09 bakwagen


Foto USA G09 Bereitschaftspark
Achter het nummer van de G09 is de driehoek met de letter B zichtbaar, deze wagen werd in 1953 al in het reservepark ondergebracht.


Foto USA G09 smal profiel
In verhouding met de Oppeln-goederenwagen is het smallere omgrenzingsprofiel van de G09 goed zichtbaar.

De vierassers:


Foto USA diamond draaistel
Een kijkje op het voor Europese begrippen bijzondere Diamond-draaistel waarop de vierassige varianten liepen, hier onder het model van de SSkm49 rongenwagen.


Foto USA rongenwagen SSkm49.
Hier de rongenwagen. Bij alle varianten is het wagennummer onderstreept. De betekenis daarvan is dat de wagen beperkingen in de inzet kent en niet naar het buitenland mag worden ingezet.


Foto USA hulpfame coils
Met enige knutselerij is van een platte wagen de eerste variant voor coilstransport te maken door houten transport frames te maken. De coils ontstonden door stevig transparant plastic uit de kraag van een nieuwe blouse om een spijker te winden, op maat te knippen en vervolgens staalgrijs te spuiten.


Foto USA SSkm49 coilwagen
De latere permanente oplossing, waarbij de coils in een stevig metalen frame komen te liggen.



Foto USA ketelwagen DK
De olijfgroene ketelwagen met het DK-opschrift voor het vervoer van dieselolie.


Foto USA KKd49 cementwagen
De ombouwvariant van de ketelwagen tot silowagen, hier voor cementtransport ingericht.

In Medemblik worden momenteel  'G09' wagens gerestaureerd door de Stichting 162. Deze wagens worden teruggebracht naar de Nederlandse uitvoering. Je kunt dit zelf gaan bekijken in het WO2-centrum in het havenstadje. Vandaag is er ook bij de Stoomtram Hoorn-Medemblik een groot historisch oorlogs'evenement' met tal van voertuigen en figuranten. Je kunt dan ook de restauratie van de CHAW-wagens gaan bekijken. Hier een plaatje van het op de kop liggende frame



de wagenbak (welke weer multiplex wanden moet krijgen):


en waar de assen vandaan komen is wel duidelijk:

[Wijbe]

Leuk interessant verhaal Wim!

[sneek]

Dank!

Hier nog zo'n wagen in december 1944 te Charleroi België. Duitse krijgsgevangen moeten helpen een USA-wagen beladen met suiker te verplaatsen.

[WesleyMunnik]

Geinspireerd door dit verhaal maar weer eens een oud projectje uit de kast gehaald namelijk de Warflats en soortgenoten in N-spoor.
De bedoeling is om de Ketelwagen, Warflat en lage bak wagens te tekenen in autocad en deze te laten laseren in Styreen.

Na de tekeningen van de Warflat en lage bak wagen na gelopen te hebben, is deze opgestuurd naar snijlab.nl om deze te laseren uit 1 mm styreen plaat.
Daar is het wachten op dit moment dan ook op tot 23 juni, dan komen de gelaserden onderdelen binnen.

Hieronder enkele tekeningen van de wagons.



De Lage bak en Warflat naast elkaar, om een idee te krijgen van de maar in N-spoor de hoogte van het draaistel zonder assen bedraagt 3,98 MM en Bovenkant spoorstaaf bovenkant bak 8,65 mm. en de lengte over de buffers 85 mm.



Vond het ook leuk om te zien hoe het eruit zien zou met een kleurtje.
( de kleuren welke ze hebben gehad zijn mij zelf nog onbekend, weet wel dat de lage bak wagen in NS dienst de grijze kleurstelling met zwart frame en draaistellen had) Verder informatie ontvang ik hier graag over.


Het laserontwerp voor de Lage bak wagens, waarbij blauw snijlijnen zijn en de rode de graveerlijnen.


Het laserontwerp van de Warflat, het topdek wordt zelf vervaardigd uit 0,5 mm styreen.

En dan nog de draaistellen, deze zal ik als proef ook mee laten laseren bij Snijlab.nl uit 1 mm styreen. Ben heel benieuwd of ze dit houden.



Details zullen los aangezet gaan worden.

Bedankt voor de vernieuwde inspiraties.

Groeten,

Wesley


( P.s. Mocht ik dit draadje vervuilt hebben graag verplaatsen).

[Frans8800]

Ter info,
Die USATC boxcars waren er niet alleen in multiplex uitvoering, maar ook zoals te zien op de eerder getoonde foto van de wagen die men nu met multiplex wil gaan maken.
Ik praat dan over de tijd dat ze nog bij het USATC in dienst waren. Onbekend bij mij is of ze bij de NS ook in die uitvoering terecht zijn gekomen.

[sneek]

klopt, de NS heeft er ook een aantal met planken zijwanden gehad. Hiervoor zal identiek aan de bodem en kopwanden grenen zijn gebruikt.

grtz,
Wim

[ingenium]

Wesley, dat draaisteltype is er in N-spoor in een miljoen uitvoeringen verkrijgbaar, ik zou dat niet uit een plaatje styreen gaan proberen te laseren.

[WesleyMunnik]

@ Ingenium,

Daar was ik ook al achter gekomen echter moest ik dan of bestaande Amerikaanse modellen opofferen voor de draaistellen of voor de wat duurdere 3D printen gaan. En deze heb ik nu al besteld ( samen met 8 wagons). Mocht het niet lukken kan ik er altijd nog voor kiezen.

Gr,

Wesley

[Frans8800]

Ik mis eigenlijk de vier assige koelwagens in dit verhaal, want die zijn er ook geweest. Klein modellbahn heeft die destijds aangekondigd, maar het is er nooit van gekomen denk ik

[e_p]

Is er iets te zeggen over de kleur groen? 'legergroen' is een rekbaar begrip

[sneek]

Een vrij donkere kleur groen. Er zijn een aantal kleurenfoto's van een groene caboose opgenomen in de MIBA brochure over Duitse conducteurswagens (Carstens) . De meeste wagens hielden die kleur, slechts een enkeling werd bruin. Klein Modellbahn heeft een G09 imet DB-opschriften die groene kleur uitgebracht. Die zal ik binnenkort nog wel even op de foto zetten.

De koelwagens heb ik niet genoemd omdat er geen model van is gemaakt, idem de vierassige lage bakwagens. NS heeft beide typen wel in het materieelpark gehad, plaatjes staan wel in de digitale beeldbank van de NVBS.

Grtz,
Wim

[Rockerbox2]

Interessant en leerzaam stukkie 

[R v/d Hoven]

In Medemblik worden momenteel  'G09' wagens gerestaureerd door de Stichting 162. Deze wagens worden teruggebracht naar de Nederlandse uitvoering. Je kunt dit zelf gaan bekijken in het WO2-centrum in het havenstadje. Vandaag is er ook bij de Stoomtram Hoorn-Medemblik een groot historisch oorlogs'evenement' met tal van voertuigen en figuranten. Je kunt dan ook de restauratie van de CHAW-wagens gaan bekijken. Hier een plaatje van het op de kop liggende frame



de wagenbak (welke weer multiplex wanden moet krijgen):


en waar de assen vandaan komen is wel duidelijk:

Bedankt voor je tekst en "reclame" voor ons CHAW-project. Het centrum in Medemblik gaat echter pas in de zomer van 2016 open, en is ook dan niet "zomaar" te bezoeken. Het was afgelopen vrijdag alleen open voor onze gasten ivm het officieel in dienst stellen van de WD 33. En voor de goede orde: de "platen"-wagen zal, als deze gerestaureerd is, waarschijnlijk het centrum niet verlaten. Niet handig in gebruik buiten vanwege de eigenlijk té simpele constructie. De "planken"-wagen wordt wel voor gebruik op museumlijnen, maar die gaan we pas aanpakken ná de "platen"-wagen. En mogelijk gebeurt die restauratie zelfs elders.

Groet,
Raymond van den Hoven
penningmeester Stichting 162

[R v/d Hoven]

Ik mis eigenlijk de vier assige koelwagens in dit verhaal, want die zijn er ook geweest. Klein modellbahn heeft die destijds aangekondigd, maar het is er nooit van gekomen denk ik

Als jij foto's en of tekeningen kunt vinden, mail me, of plaats ze hier !! Met jouw tekening erbij heb ik er nu 2:


Ik heb, en ik mag wel zeggen dat ik behoorlijk intensief gezocht heb en nog doe, geen foto's van dergelijke wagens kunnen vinden. Ook van de lage bakwagens zijn maar weinig foto's gevonden, in vergelijking tot de andere goederenwagens. Toch lijken me dat handige wagens voor spoorwegbedrijven die na de oorlog weer moesten gaan opbouwen... Je kon ze in ieder geval makkelijk vervoeren over zee door hun hoogte:


Ik ben zeker blij met die foto van een CHAW in België. Wij hebben zelf nog geen enkele foto van de WD-loks in België en ook maar weinig van ander spoorwegmaterieel wat de Geallieerden meebrachten vanuit Engeland en Amerika. Leuk, heel leuk speurwerk, maar je zou willen dat je 48 uur per dag had

Groet,
Raymond van den Hoven
(toch wel mijn foto's van gesloten en ketelwagens in model in het topic "Line-up van je modellen" gezien?)

[sneek]

Raymond,
in de NVBS beeldbank kun je alle typen USATC-wagen die in NL hebben dienst gedaan terugvinden.