stukgoed wagens Van Gend & Loos in model

[sneek]

Ik ben bezig met een H0-kit van een 'geelbander' op Fremo/Philotrainbasis. En dan niet de stukgoedwagen van het Gs-type (pseudo Roco-model) maar het oudere type met de drie dakventilatoren , ook wel  roosterwagen/groentewagen genaamd.
Effe voor de beeldvorming; ik heb er eens een kiekje van gemaakt bij de VSM: http://picasaweb.google.nl/wimhoekema/Allerhande/photo#5093065909378459986

Vraag: hadden deze wagens tijdens hun VGL-inzet in het computernummer tijdperk 4 wel of geen NS-vignetten op de zijdeuren?
Ik kan dit in de aanwezige documentatie niet gewaar worden.

Zodra de soldeerderij wat verder is zal ik wat foto's posten op dit forum.

groet,
Wim

[Thowra]

Jawel hoor met NS logo in tijdperk 4. 

Naast het oude station van Zaandam (voor 1983) stond een grote Van Gend & Loos loods waar tal van deze geelbanders opgesteld stonden. Heb nog een zwart/wit foto kunnen vinden waar deze leuke wagens (met NS logo) achter een "Sik" gerangeerd werden van en naar de opstelsporen.

Jeroen

Asjemenou... :

http://www.xs4all.nl/~roosenb0/geelbrander_logo.jpg

[edwin1974]

Hoi Wim

kijk eens op deze site

http://www.nicospilt.com

hier staat ook nog wel info over "geelbanders" en Van Gend & Loos en ATO

groetjes edwin

[sneek]

tnx voor de reacties, maar ik ben er na wat spitwerk in mijn boeken en bladen al uit. In het onvolprezen Ankersmit-artikel in Op de Rails 1977 staat een plaatje van een Gls met gele banden én NS-vignetten. Het is bewezen

Wim

[Spoors]

Nog een leuke link over geelbanders:

http://www.locomotor.nl/F_SPECIAL.HTM

En een foto'tje van de opstelling en Van Gend & Loos loods bij het openlucht museum (type GS, moet nog de juiste beschildering en logo krijgen)


^{[BRON: Stichting De Locomotor]}

Groet,

Jeroen

[Huup]

He, leuk, jij ook? Hoever ben je?
Leuk karretje!

Groet,

Huibert

[RJ]

Hier nog een foto... volgens mij zie ik iets wits op de zijkant van sommige wagens, lijkt me het NS-logo.

[edwin1974]

Volgens mij hebben er ook nog Gs-t als konvooiwagens gereden in het wagenpark van MW(materieel en werkplaatsen).
Ik weet niet of dit"geelbanders" waren.

groetjes edwin

[RJ]

Ook een geelbander:


Bron

[sneek]

Hierbij een artikel dat ik voor het clubblad van de www.friesemodelbaanclub.nl heb geschreven in 2004, toen het 20 jaar was geleden dat de geelbanders uit de VG&L-dienst gingen. Ter info en vermaak hierbij;

20 JAAR GELEDEN OPHEFFING STUKGOEDERENVERVOER PER TREIN
een rouwband voor de geelbander

Samenstelling: WH

Deze maand is het alweer  20 jaar geleden dat de laatste stukgoederentreinen reden voor Van Gend & Loos. Dit gegeven en het door Roco op de markt brengen van een ‘geelbander’ vormen de basis voor dit artikel over het verdwenen stukgoederenvervoer per trein in Nederland.

In de jaren dertig probeerde de NS haar concurrentiepositie met het opkomende wegverkeer en het verkeer over water te verbeteren. In 1934 kwamen de eerste dieseltreinstellen in dienst en werd de slogan ‘Vlug, Veilig en Voordelig’ ingevoerd. Ook het goederenverkeer moest en kon sneller. Reden zendingen nu met  koerswagens van het ene station naar het andere, als een soort bodedienst met lange reistijden, men wilde een sneller transport. In de oude opzet waren wagens soms drie dagen onderweg van het verzendstation naar de ontvanger. Dit tijdverlies was niet meer aanvaardbaar en dus werd de goederendienst zo gereorganiseerd dat de goederen ’s middags werden aangenomen en de volgende ochtend bij de geadresseerde konden worden afgeleverd. De meeste goederentreinen reden daarom in de nacht.

In 1934 werd daarom het systeem met groepshoofdstations bedacht, waartussen het zogenaamde groepsstukgoederenvervoer plaatsvindt. Het systeem wordt in mei 1934 ingevoerd en daarna verder verbeterd. Binnen het Nederlandse spoorwegnet worden 35 groepen aangewezen met in elke groep een groepshoofdstation. Ook Leeuwarden krijgt die status als groepshoofdstation voor Harlingen, Sneek, Stavoren en Heerenveen. Het groepshoofdstation krijgt ’s avonds per buurtgoederentrein (met de zogenaamde stortwagens, waarin losse pakjes en dozen van verschillende afzenders, zowel particulieren en bedrijven los gestort worden vervoerd), of per tram of vrachtauto van de andere stations uit de groep aangevoerde goederen binnen. Deze goederen worden in of bij de goederenloods gesorteerd in een gezamenlijke bestemming en daar overgeslagen in wagens die in de groepsstukgoederentrein in de nacht worden vervoerd naar het groepshoofdstation van een andere groep. Deze treinen rijden zonder behandeling onderweg rechtstreeks naar het andere groepshoofdstation. Iedere groep heeft voor iedere andere groep tenminste 1 groepswagen. Ook kan in zo’n trein een aantal wagens zitten voor groepshoofdstation A en B. De volgende ochtend worden de in de groepsstukgoederentrein aangevoerde goederen weer per buurtgoederentrein (stortwagen), tram of vrachtauto naar de onderstations in de groep verdeeld. Hierdoor kunnen de goederen binnen 24 uur worden aangeleverd, waarbij het groepshoofdstation dus ’s avonds als verzamelpunt en ’s ochtens als verdeelpunt wordt gebruikt. Naast het groepsstukgoederenvervoer kende de NS overigens ook het groepswagenladingenvervoer. Hierbij werd een complete wagen gevuld door 1 afzender en was bestemd voor 1 geadresseerde.

Zo reed het stukgoederenvervoer vele jaren naar volle tevredenheid van de NS en haar dochter ATO, het latere Van Gend & Loos. In de jaren vijftig werden nieuwe wagens voor dit vervoer ingezet. In die jaren waren 1748 van deze ook als groentewagens of roosterwagens (vele ventilatieroosters) bekend staande wagens ingezet in de stukgoederentreinen. Aangezien ze hierin een aparte omloop hadden en niet voor ander vervoer werden ingezet kregen ze een aparte nummerserie met de letters GW (GroepsWagen). Om hun speciale status ten opzichte van andere gesloten wagens te kenmerken kregen de GW’s een gele band op de vier wagenhoeken. Al gauw stonden ze dan ook onder de bijnaam ‘ geelbanders’  bekend. Ten  tijde van de invoering van de computernummering eind jaren zestig werd de benaming Gls. Ze kregen toen ook versterkte vloeren om er met heftrucks in te kunnen rijden. De jaren vijftig waren de gloriejaren van dit vervoer, zo moesten tal van goederenloodsen worden uitgebreid of vernieuwd. Ook Leeuwarden kreeg in de tweede helft van de jaren vijftig een nieuwe grote Van Gend & Loos loods met 3 binnenliggende sporen.  Hoe ging het daar in zijn werk? Na binnenkomst van de stukgoederentreinen vanaf de groepshoofdstations Zwolle en Groningen werden de stortwagens geladen voor Harlingen, Heerenveen, Sneek en Stavoren. Zo rond 1960 werden deze wagens dan met de buurtgoederentreinen naar Harlingen en Staveren vervoerd. Naar Heerenveen reed enige tijd een aparte trein. Gemiddeld kreeg Heerenveen 4 wagens, Sneek 2 en Stavoren 1. De retourlading kwam met de verschillende buurtgoederenreinen in de avond weer in Leeuwarden aan, waarna de groepsstukgoederentrein werd samengesteld en deze het land in kon in de nachtelijke uren.

Begin jaren zeventig vinden er al drastische bezuinigingen plaats op het stukgoederenvervoer per spoor. Tot 1973 waren er op verschillende plaatsen contractanten die voor de NS het distribueren en verzamelen van de colli verzorgden.  Eind jaren zestig en begin jaren zeventig werden deze contracten met derden opgezegd zodat het vervoer binnen de groepen door Van Gend & Loos met vrachtauto’s kon worden overgenomen. Daarmee vervielen de meeste dure stortwagendiensten met het extra overladen. Vanaf die tijd werden dus ook de goederenloodsen in Sneek en Harlingen niet meer per trein bediend. Vanuit Leeuwarden verzorgde VGL het transport per auto naar die plaatsen, waar de goederen verder werden rondgebracht. Toch hebben de stortwagens het elders nog tot november 1982 volgehouden tussen Goes en Vlissingen.
In 1973 ging het stukgoederenvervoer volledig over van de NS naar Van Gend & Loos, die voor het spoorvervoer contracten met de NS afsloot.
In 1974 werd zo een efficiëntere situatie bereikt waarbij Nederland was verdeeld in 24 railbediende groepen en waarbij het rangeerwerk met groepswagens grotendeels werd geconcentreerd in Geldermalsen, Boxtel, Breda, Watergraafsmeer, Deventer en Amersfoort. De drie eerstgenoemde stations waren daarbij uitsluitend rangeerstation voor stukgoederen. Tussen de 24 groepen werden dagelijks 650 vaste groepswagens ingezet. In mei 1976 bleken al weer extra bezuinigingen nodig te zijn, waarbij Boxtel als rangeerstation werd opgeheven. De taken werden deels overgenomen door Den Bosch.

In 1980 leek het de goede kant weer uit te gaan. Er werd zelfs een plan gemaakt om de rangeercapaciteit in Geldermalsen uit te breiden van 7 naar 11 groepen.  Daar Deventer 16 groepen kon uitrangeren, zou hiermee niet alleen het rangeerwerk op deze beide stations geconcentreerd kunnen worden maar  zouden op een aantal verbindingen van dit sternet ook rechtstreekse groepswagens kunnen rijden. Het plan verdween in de ijskast na een toenemende economische recessie met negatieve gevolgen voor het stukgoederenvervoer en na bezwaren van omwonenden bij station Geldermalsen. Daardoor werd het rangeren in Geldermalsen overgebracht naar Nijmegen.

Die recessie in de tachtiger jaren en de steeds snellere stijging van de kosten van spoorvervoer ten opzichte van wegvervoer noopten tot nieuwe saneringen. Negen railbediende loodsen werden voortaan over de weg bediend vanaf nabijgelegen groepshoofdstations; Almelo, Zutphen en Nijmegen per 26 september 1982, Leeuwarden, Breda en Goes per 21 november 1982 en Venlo, Tiel en Den Bosch per 29 mei 1983 (ingang zomerdienstregeling).
De 15 loodsen die vooralsnog railbediening hielden waren: Groningen, Zwolle, Deventer, Enschede, Arnhem, Sittard, Tilburg, Eindhoven, Roosendaal, Rotterdam RMO, Den Haag Binckhorst, Utrecht, Amersfoort, Amsterdam Cruqiuskade en Zaandam. Daarnaast bleef Philips Acht als vertrekgroep bestaan. Zaandam kreeg notabene bij de bouw van het nieuwe station een enorme VGL-loods met spooraansluiting, die uiteindelijk maar amper gebruikt zou worden!
Resultaat van deze sanering:
-betere benutting groepswagens (hogere belading)
-minder groepswagens nodig (lagere kosten)
-minder rangeerwerk en minder treinen (lagere kosten)
-meer autovervoer.

De oude Gls-groepswagens waren in de jaren 1977-1980 al vervangen door moderne wagens van het UIC-type Gs. Deze kregen ook de gele banden, metalen kopwanden en metalen platen onderop de deuren omdat de vorken van een heftruck nog wel eens beschadigingen aanrichten. Ook werden bij de meeste wagens de ventilatieschuiven dichtgezet.
Deze nieuwere geelbanders kregen de typeaanduiding Gs-t, waarvan Roco dus nu een model heeft uitgebracht, helaas zonder de aanpassing aan de houten kopwanden en deuren. In 1981 waren er 825 Gs-t wagens, waarvan er dagelijks 620 nodig waren voor de vaste dienst. In 1984  waren het er nog 754, waarvan 351 rijvaardig.

Volgens de planning van VGL zou het stukgoederenvervoer tot 1987 per trein kunnen worden uitgevoerd. Toch werd het contract  door VGL eind 1983 opgezegd, waarbij met de zomerdienst van 1984 het doek ging  vallen voor de ‘geelbanders’ .
In januari 1984 verviel de railbediening van de loodsen in Groningen en Zwolle, daarmee ging al 30% van het stukgoedrailvervoer verloren. Per  3 juni 1984 verviel de bediening van de overige loodsen. Daarmee kreeg het goederenvervoer van de NS in 1984 een gevoelige klap. Het vervoersverlies bedroeg maar liefst 100.000 treinkilometers en 500.000 ton per jaar, terwijl er voor 100 NS’ers werk verloren ging, waaronder 35 machinisten en 50 rangeerders. Bovendien vervalt het onderhoud aan ruim 700 intensief gebruikte wagens.
Van Gend & Loos zelf gaf als belangrijkste reden voor het stoppen met het rail-wegvervoer de gewijzigde vervoersmarkt. Door de teruggang in de conjunctuur en de felle concurrentie met andere wegvervoersbedrijven werd de vulling van het rail-wegsysteem door VGL te gering, waardoor VGL in 1983 voor het eerst sinds 1948 verlies leed.  De veranderingen op de transportmarkt leiden er toe dat er steeds meer vervoer op maat voor de klanten kwam. Verder werden er steeds strengere eisen gesteld aan het vervoer van levensmiddelen. Dit alles bij elkaar gaf het stukgoederenverkeer per trein de nekslag; 50 jaar na de instelling ervan kwamen in de nacht van 2 op 3 juni de laatste wagens op hun bestemmingen aan.
Naderhand begonnen veel van de Gs-t wagens een tweede leven als dienstwagen of terreinwagen, waarbij de gele banden met bruine verf werden overgeschilderd en de nummers werden aangepast.
Zo heeft er nog jarenlang eentje in Leeuwarden op het kopspoortje naast het 1e perron gestaan als magazijnwagen voor de schoonmaakploegen. De meeste goederenloodsen werden gesloopt en VGL verdween meestal naar een industrieterrein ver van het spoor, zoals in Leeuwarden op de Hemrik.
Het begrip ‘geelbander’ blijft gelukkig voortleven door de wagens die een museale toekomst zijn begonnen bij ondermeer de SHM en de VSM. Wie als modelspoorder naar Nederlands voorbeeld rijdt in de tijdperken 3 en 4 kan dus ook niet om de groepswagens heen. Het oudere type Gls is jaren geleden eens door Philotrain uitgebracht, de Gs-t dus nu als kleurvariant van een gesloten wagen bij Roco. Ze kunnen met een aantal exemplaren als groepsstukgoederentrein worden ingezet of een enkeling als stortwagen in de buurtgoederentrein.

[RJ]

Erg leuk artikel! Dat er nog maar vele mogen volgen op het internet.

[modelspotter]

Re: 20 JAAR GELEDEN OPHEFFING STUKGOEDERENVERVOER PER TREIN
Leuk artikel, als aanvulling:

De naam 'Geelbander' ontstond in het begin toen de wagens rondom  waren voorzien van een brede gele band. Niet estetisch (volgens NS/vG&L) dus kwamen kleine bandjes op de hoeken. Verder bleken de vloeren te zwak en werden de zwakke broeders voorzien van trapeziumvormige banden op de hoeken. Na versterking kregen ze de gewone rechthoekige gele banden.
De .Gs-t werden op lengte gebracht door plaatsing van vulplaten achter de buffers. De oude S-CHO's (10580mm) zouden niet zo maar in treinen kunnen worden geplaatst met GW's (10670mm). Immers in de knooppunten werden de wagens door de treinen heen beladen, ze stonden dan drie rijen dik in zo'n vG&L loods en dat zou niet gaan bij verloop van de lengte.

Modelspotter

Info:
http://www.obd.nl/~otto/spns71.htm
Plaatjes en gegevens:
http://www.obd.nl/~otto/gw100.doc
http://www.obd.nl/~otto/S-CHRP31701.doc
http://www.obd.nl/~otto/S-CHR2300.doc
http://www.obd.nl/~otto/frico552421.doc
http://www.obd.nl/~otto/S-CHO5700.doc

[sneek]

Hartelijk dank voor de waardevolle aanvulling Modelspotter!

[amber]

Ik ben vandaag in het openluchtmuseum geweest. Heb daar, vooral dankzij dit topic, wat fotootjes van de aanwezige "geelbanders" genomen. Ik weet niet hoe ver je bent en of je uberhaupt nog foto´s wilt hebben, maar laat t maar weten! Dan zet ik ze hier.

[MR]

Hoi,

Ik heb nog twee vragen:

Op deze en deze foto (context) zijn geelbanders te zien in de trein op  de lijn Doetinchem - Zelhem. betekent dat er ook transport voor van Gend en Loos plaatsvond op deze lijn of werden de geelbanders ook gebruikt voor vervoer dat niets met Van Gend en Loos te maken had?

MKmodelbouw levert ook groentewagens. Zijn deze ook gebruikt van Gend en Loos?

Groeten,

Marco