DB stoomloc op proefrit bij de NS

[sneek]

DB-stoomloc deed brugonderzoek bij Idaard-Roodahuizum



Hieronder een verslag van een bijzondere gebeurtenis in 1961. Ineens keerde de stoomtractie voor één dag terug in het Noorden van ons land! En dat niet met zomaar een stoomloc, maar het was de enige keer dat de Friezen ineens een Duitse BR44 langs zagen daveren…
Best bijzonder, ik heb uit diverse archiefstukken het artikel samengesteld en het geeft een kijkje in de keuken bij de uitvoering van metingen bij het spoor, ver voor er geavanceerde computers bestonden 

Hoe kwam er nu een Duitse goederenstoomloc op de lijn Leeuwarden-Zwolle terecht zult u denken? Wel, dat had alles te maken met een internationaal wetenschappelijk onderzoek naar de krachten die op spoorbruggen worden uitgeoefend door passerende treinen.
In de jaren vijftig hadden de Europese spoorwegmaatschappijen, verenigd in de UIC (de Union Internationale des Chemin de fèr) een wetenschappelijk onderzoeksbureau opgericht, het Office des Recherches et d’Essaies, afgekort tot ORE.
Het ORE deed onderzoek en gaf aanbevelingen op het gebied van materieel, maar ook van technische installaties en infrastructuur.

Internationaal onderzoek van spoorbruggen
Eén van de onderzoeken die in ORE-verband werd uitgevoerd betrof de beproeving van spoorbruggen. Het ORE was benieuwd naar de gedragingen van diverse typen spoorbruggen wanneer daar verschillende locomotieven overheen gaan. Om die gedragingen te kunnen meten moest in de eerste plaats geschikte apparatuur worden gevonden. Daarom riep het ORE eind jaren vijftig spoorbrugdeskundigen uit Italië, Frankrijk, Zwitserland, West-Duitsland, Engeland, België en Nederland bijeen in het Zwitserse plaatsje Riddes. Daar konden de deskundigen met hun eigen meetapparatuur de krachten en trillingen op de plaatselijke spoorbrug meten. Toen daarbij verschillende locomotieven met bepaalde snelheden over de brug waren gereden, kon men aan de hand van de verkregen meetresultaten tot uniforme meetapparatuur komen, waarmee de proeven op grotere schaal in de aangesloten landen konden worden genomen.

Dubbelliggerbruggen
Begin jaren ’60 richtte men zich op een onderzoek naar de krachten die werden uitgeoefend op de zogenaamde dubbelliggerbruggen. Dit zijn vaste bruggen waarbij de dwarsliggers met daarop de beide spoorstaven door een stalen I-profiel worden ondersteund. Beide hoofdliggers zijn met lichtere dwarsdragertjes verbonden. Dit type brug kwam in het vlakke Nederland veelvuldig voor als overspanning van sloten en opvaarten. De NS meldde zich aan voor dit type onderzoek. Na een inventarisatie van geschikte dubbelliggerbruggen bleek er zich een geschikte te bevinden in Italië op de lijn Florence-Pisa met een overspanning van 13.68 meter. Uiteraard kwam hier niet de NS maar de Italiaanse spoorwegmaatschappij Ferrovie dello Stato in beeld als onderzoeker.
De twee andere bruggen lagen gelukkig wel in Nederland, namelijk tussen Zwolle en Meppel bij het buurtschap Zalné (vlak voor Herfte aansluiting) met een overspanning van 10.62 meter en op dezelfde lijn in Friesland tussen Grouw en Wirdum. De laatste was een klein bruggetje met een overspanning van 5.55 meter.
In Zalné werd in 1960 een bescheiden onderzoek uitgevoerd, maar in oktober 1961 was Wirdum-Grouw op een grotere schaal aan de beurt.
Het bewuste bruggetje lag zo’n 700 meter ten zuiden van de overweg bij het voormalige station Idaard-Roordahuizum. Het voldeed perfect aan de omstandigheden die voor de metingen noodzakelijk waren. Zo lag de brug in een geëlektrificeerd baanvak waarop de treinenloop ruimte liet voor de metingen. Ook moest in de nabijheid een aansluiting op het elektriciteitsnet mogelijk zijn en was ruimte nodig om een werkkeet/meetkamer op te stellen. Het Friese bruggetje leek er voor geschapen, het was in 1927 tijdens de spoorverdubbeling geplaatst en de lijn was sinds 1952 van bovenleiding voorzien. Als klapper op de vuurpijl lag in de nabijheid, noordelijk van de brug, het voormalige station Wirdum, waar het middenspoor gelegenheid bood de meetloc op te stellen.
Zo lag het er bij in Wirdum:



De metingen
Op de zuidwestelijke oever van het onbeduidende watertje dat de brug overspant werd een tijdelijk onderkomen geplaatst voor de onderzoekers en hun omvangrijke instrumentarium.
Het is aardig om eens nader te bekijken hoe ruim een halve eeuw geleden de metingen werden uitgevoerd.
Aan de liggers van de brug werden rekstrookjes bevestigd. Dit zijn dunne metalen draadjes met een hoge weerstand waar tijdens de proeven stroom op staat. Rust op de brug een bepaald gewicht dan zullen de liggers enigszins doorbuigen. Die geringe doorbuiging kan inzichtelijk worden gemaakt door de stroomreactie wanneer de rekstrookjes meebuigen en dan een grotere weerstand geven. De registratie in de meetkeet vindt plaats op stroken fotografisch papier waarop de trillingen zich door belichting aftekenen. Dit levert een schema van pieken en dalen op zoals we dat kennen van een seismograaf. Uit de vele tientallen meters papier die de proeven opleveren kunnen de spoorbrugspecialisten conclusies trekken over de gedragingen van een brug en over de wenselijkheid om bij de bouw van nieuwe bruggen constructieverbeteringen toe te passen. Verder bestond de inventaris van de keet uit twee grote kasten waarop via 18 knoppen de spanning door de rekstrookjes geregeld konden worden en een mobilofoon voor de verbinding met de meetloc.
De meetploeg stond onder leiding van ir. E.L O’Herne, bruggenbouwspecialist NS en commissielid van het ORE en technisch inspecteur 1e klasse ir. H.A.W. Rientjes van de afdeling Research van Weg en Werken (W&W) uit Utrecht. Bankwerker-elektricien J. van Hattum van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling van W&W onderhield het mobilofooncontact met de rijdend opzichter W&W de heer Barkhuijzen uit Leeuwarden op de meetloc. Technisch ambtenaar A. A. Schoester en zijn adjunct A. A. Moelands bedienen de apparatuur en maken de meetploeg compleet.
Het internationale onderzoek moest volgens een streng schema worden uitgevoerd zodat elk land waar de gelijksoortige proeven werden gehouden een zelfde aantal resultaten zou krijgen.
Daarom werd besloten tot een driedaagse meetsessie waarop met verschillende tractiesoorten zou worden gereden.


De meetlocomotieven
Naast een diesel- en een elektrische loc kwam ook een zware stoomloc in het testschema voor. Dat laatste stelde de NS voor een probleem, want in de periode Den Hollander was de stoomtractie voortvarend van het spoor gehaald.
Gelukkig bracht de Deutsche Bundesbahn uitkomst. Vanuit het later zo beroemde depot Rheine werd een kolengestookte goederentreinloc Baureihe 44 met machinist Heinz Gutebrot en stoker beschikbaar gesteld.

Op dinsdag 17 oktober 1961 werd de beproeving als eerste uitgevoerd met een Eloc serie 1300. Deze blauwe zesasser met een gewicht van 111 ton en een aslast van 19 ton werd met verschillende snelheden, variërend van langzaam tot topsnelheid over de brug gereden. Steeds werden een aantal ritten gemaakt volgens een bepaald schema: 10-30-50-70 enz. kilometer per uur.

De volgende dag werd het zelfde schema gereden, maar nu met een dieselloc serie 2200. De 72 ton zware loc bracht een aslast van 18 ton op de baan. Naast ritten als losse loc werd nu ook gereden met een goederenwagen die opzettelijk was voorzien van lichte afplattingen aan 2 wielbanden (‘platte kantjes’). Het bonken van deze wielen, de klappen op de rails en daarmee ook de trillingen aan de brug vormden weer een deelonderzoek.



Donderdag 19 oktober 1961 was dan die bijzondere dag waarop de grote Duitse stoomloc op het Friese meettoneel verscheen. Het was een bijzondere verschijning waarbij de pers ook een kijkje kwam nemen. Immers op de betreffende spoorlijn reed sinds mei 1952 geen stoomtractie meer en in de gehele provincie was de NS al sinds januari 1955 uitgestoomd. De stoere vijfassige 44’er bracht ruim 170 ton op de baan met ook hier weer een aslast van iets meer dan 19 ton. Door het lawaai op de voetplaat kon Barkhuijzen de opdrachten via de mobilofoon niet altijd goed verstaan en daardoor werd in een bepaalde sessie wel eens een ritje extra gereden. Het was een imposant gezicht voor de meetploeg zodra de loc kwam aanstampen. Korte tijd was de meetkeet gehuld in geurige stoom, een ervaring die de NS’ers al bijna waren vergeten. Met Lokführer Gutbrot had de DB ook een echte Meister afgevaardigd. Hij wist de loc snel op gang te krijgen en schuwde daarbij wat special effects uit de geopende cilinderkranen niet!
Op welke wijze de stoomloc weer richting Rheine is vertrokken is niet meer bekend. Gelegenheid tot draaien was er in Friesland al niet meer en achteruit rijden met maximaal 50 km/u. zal ook een lange reistijd hebben opgeleverd. Driehoeken via Leeuwarden-Groningen zou een optie kunnen zijn, maar hier bestaan geen getuigenverslagen of foto’s van. Mogelijk is de loc weer in opzending teruggekeerd naar Duitsland.

Na de drie dagen meten konden de resultaten worden geanalyseerd. Of dit tot dikke rapporten en verbeteringen in de spoorbruggenbouw hebben geleid is niet bekend. Met het meetobject, het bruggetje bij Idaard-Roordahuizum liep het slecht af. Door toenemende slijtage aan de gemetselde landhoofden en zwaardere eisen aan de bovenbouw werd de dubbelliggerbrug vervangen door een duiker. Ook de waterloop werd omgelegd nadat parallel aan de spoorlijn de snelweg A32 was aangelegd. Toch zit er ter plekke nog altijd een hellinkje in de spoorlijn. Passeert u dat in een comfortabele IC, weet dan dat daar ouderwetse (Duitse) stoomtractie heeft meegeholpen aan het verbeteren van spoorbrugconstructies.

Ondanks de matige kwaliteit hierbij de enige twee bekende foto’s van de proefrit van de 44.

[draaischijf2000]

Deze meetactie met stoomloc haalde destijds de provinciale pers met foto en al.
De foto van de noordzijde van het emplacement van Wirdum is super.
Van het inhaalspoor is niets meer te vinden en het stationsgebouw  is al jaren geleden gesloopt.Het doet mijn friese hart goed dit nog eens te zien.
Dank voor dit artikel.

Romani-P

[bleh]

Zeer interessant verhaal en ook erg leuk beschreven! 

[roco]

Hallo Wim

Dat moet haast wel de "rit" zijn geweest die mijn vader op de foto heeft vastgelegd in Hoogeveen .

gr Jos

[sneek]

Hoi Jos,
In Hoogeveen??? Dan zou er dus wel via Groningen gedriehoekt zijn. Dank voor de informatie, heb je de foto toevallig beschikbaar?

[roco]

Ik had ook een aanschrijving met de dienstregeling ervan . Zat in een doos bij de andere . Mijn familieleden hebben toch kans gezien om deze doos tijdens het opruimen van de ouderlijke woning weg te gooien . Een foto ervan moet ik wel hebben , maar waar.

gr Jos

[Besselspoor]

Ach, getuigenverslagen zijn ook verslagen, het is al leuk om zo een stukje historie weer compleet bij elkaar te puzzelen

[ivanzon]

Natuurlijk achteraf... Maar hadden ze niet beter een twee cilinder lok kunnen nemen ( baureihe 03 of iets dergelijks) omdat die meer dynamische belasting levert dan een met drie cilinders?

Sent from my Lumia 920 using Tapatalk

[Benjamin92]

Leuk artikel! Wel mooi dat ze het nog steeds nodig vonden om een stoomloc te laten testen terwijl wij in Nederland al als museumstukken zagen.

[Menno]

Ik denk dat dat 'm vooral zat in het elimineren van fouten in de meetresultaten. Als een van de andere loks nogal specifiek afwijkende meetgegevens oplevert, kun je die vergelijken en eventueel elimineren met de stoomlok.

[ivanzon]

Je hebt ook een mooie verdeling in frequentie van de trillingen. Eloc is hoogfrequent, of bijna geen trillingen. Bij de diesel krijg je de trillingen van de motor via het chassis, en bij de stoomtrein de klappen van de cilinders.

Sent from my Lumia 920 using Tapatalk

[guest7823]

Ehhhh,de klappen van het drijfwerk. Krachten van de cilinders zijn horizontaal.

[Han Zijlstra]

Mooi verslag!

[spoorzeven]

De proeven van een jaar eerder, op zondag 131160, zijn uitgevoerd met de 44 162. Die is vooruit gereden van Bentheim-Oldenzaal-Hengelo-Deventer naar Zwolle. Er zijn in drie periodes van elk circa 1,5 uur over de brug over de Zalnese Wetering proeven uitgevoerd. In de avond reed de loc tender voor van Zwolle naar Zutphen en rookkast voor via Goor en Hengelo naar Bentheim. Ook bij deze proeven heel veel belangstelling van omwonenden die steeds een stoomspektakel kregen voorgeschoteld vanwege het iedere keer aanzetten.
Bron: OdR 1960/12

[sneek]

   Dank voor deze interessante toevoeging!

grtz,
Wim