Koninklijke trein Wilhelmina

[Eelco Storm]

Het allereerste rijtuig dat koninklijk gebruik kende, was de Engelse berline van de HSM, maar die was niet specifiek gebouwd als koninklijk rijtuig. Vervolgens werden gebouwd:

HSM A14, 1848 (salonrijtuig Willem II)
NRS A31, 1857 (salonrijtuig koninklijk huis)
NRS A40, 1861 (salonrijtuig Willem III)
HSM Sr1, 1864 (salonrijtuig koninklijk huis)
NRS A41, 1873 (salonrijtuig Willem III)
NRS A45, 1876 (slaaprijtuig Wilhelmina)

Dit zijn overigens alleen de salonrijtuigen. Gevolg- en bagagewagens heb ik er even buiten gelaten. De koninklijke trein van voor 1903 bestond doorgaans uit A41, A45, één of twee rijtuigen voor het gevolg, een bagagewagen en SS inspectierijtuig A1.

Opvallend is dat de koninklijke rijtuigen vooral bij de NRS in dienst waren. Nog een opvallend detail is dat de koninklijke rijtuigen allemaal donkerblauw waren, met uitzondering van de NRS A45 die bronsgroen gekleurd was.

Een deel van het koninklijke materieel kwam na 1903 bij de NBDS terecht. De A41 en A45 werden door deze maatschappij verbouwd tot AB4 (ex NRS 41) en inspectierijtuig A1 (ex NRS A45).
Na 1921 kreeg de NBDS AB4 het nummer NS AB2501. Na 1928 werd deze wagen omgebouwd tot werkwagen en kreeg deze het nummer NS 159004. De bak van deze wagen was in augustus 1951 nog aanwezig als schaftkeet te Amersfoort. Zie '150 jaar Op de Rails', pagina 108.
De NBDS A1 kreeg als nieuw nummer NS A2501.

Bron: 'majesteit, uw trein staat gereed'.

Eelco

PS: het is in zekere zin opvallend hoe weinig er in 'oranje-minnend' Nederland van het koninklijke materieel bewaard is gebleven.

[Supercitroen]

Als ik al de foto's goed bekijk, dan ziet de zijkant van een rijtuig er ongeveer zo uit. Wat denken jullie?


(even aanklikken voor een groter formaat)

[zuylen]

Was van de Koninklijke trein van Wilhelmina het balkon niet bewaard gebleven, nu te zien in het NSM?

[rjz222]

Klopt, daar hebben wij materiaal van gevonden, er is alleen zo bar weinig over van de rest van die trein...

[Eelco Storm]

Als ik al de foto's goed bekijk, dan ziet de zijkant van een rijtuig er ongeveer zo uit. Wat denken jullie?

Ik denk dat 't zo prima getroffen is, misschien een tikje donkerder maar helemaal niet slecht.

[martijnhaman]

Als ik al de foto's goed bekijk, dan ziet de zijkant van een rijtuig er ongeveer zo uit. Wat denken jullie?


(even aanklikken voor een groter formaat)

Als ik de foto's van deze trein bij Het Utrechts Archief bekijk dan lijken sommige 'biezen' niet meer te zijn dan lichtval op uitstekende profielen. Zo twijfel ik over de gouden biezen om de ramen en de smalle horizontale biezen boven en onder de ramen.

Martijn

[Supercitroen]

Dat zijn precies de punten waar ik over twijfel. De motivatie die ik heb voor het gouden randje onder de ramen is dat er op de foto's bij Utrecht Lunetten een donkere rand boven de gouden biezen in het midden van de bak is. Daar boven, vlak onder de ramen dus, is een licht te rand te zien. Maar tussen de ramen, precies aan de onderkant, is ook nog een lichte rand te zien. Het lijkt me dat de onderste lichte rand dus een gouden biesje is.

Aan de bovenkant van de bak is ook alleen maar een licht randje te zien, geen donker randje. Het is dus niet het resultaat van het dak dat iets uitsteekt. Daarom is mijn vermoeden dat dit ook een gouden randje is.

Voor mij zijn de ramen het grootste twijfelpunt. Ook hier lijkt de lijn die ik gevolgd heb aan alle kanten lichter dan de rest. Toch aan één kant iets donkerder dan de lijn aan de andere kant. Op de foto's van Amersfoort lijkt het toch om een uitstekende raamlijst te gaan.

Ik kan mij dus drie mogelijkheden bedenken. Ik zal die drie opties uittekenen.

[martijnhaman]

Die foto's van de rijtuigen in hoogglans hebben het nadeel dat daardoor het verschil tussen een bies en een richel slecht te zien is. Op de foto's van de beschadigde trein na WOII heb je dat 'nadeel' niet. Daar ziet de trein er dof uit en kun je beter zien waar randen zitten. Bijvoorbeeld deze foto van de Kw5: klik  Daarop is te zien dat er een brede lijst boven de ramen langs de dakrand zit.

Martijn

[Supercitroen]

Dan gaan we van dit uit:

[dwem]

Naar aanleiding van de posting van Eelco over de voorgangers van de trein van Koningin Wilhelmina, heb ik de volgende info die vrijwel geheel afkomstig is uit de "Materieelparken" (materieellijsten) en  "Materieelalbums" (tekeningen en afmetingen etc) van de voorgangers van NS, in vroeger jaren verzameld door mensen als Waldorp, De Pater en Van Wijck Jurriaanse, die ik dankzij wijlen Bert Steinkamp heb kunnen bestuderen.

1)    Een in 1838 door de Engelse firma Robert Jeffrey voor de HIJSM gebouwde ongenummerde Berliner, die in 1839 in dienst kwam (bij de opening van Amsterdam—Haarlem dus), in 1844 verbouwd tot Salonrijtuig  16 voor Zijne Majesteit de Koning (Willem II). In 1848 vernummerd A 1, nog steeds Salon rijtuig. In 1857 opnieuw vernummerd in A.14 en in een onbekend jaar afgevoerd. In elk geval niet voor normaalspoor aangepast.

2)   In 1864 stelde de HIJSM een  ongenummerde (breedspoor) Berliner in dienst die in de Werkplaats Haarlem was gebouwd. Deze kwam in april 1866 op normaalspoor in dienst  en werd in 1870 vernummerd Salonrijtuig Sr 1 (niet specifiek voor de Majesteit). Sinds 1867 was het een drieasser. Op 1 november 1884 kwam het rijtuig met een nieuw interieur in dienst.  In de inventaris van 1905 kwam de Sr 1 nog voor, in 1909 niet meer.

3)   De NRS 31 was geen salonrijtuig maar een tweeassig Ziekenrijtuig, gebouwd in 1857 door de NRS werkplaats Utrecht. Bij  de opsplitsing van de NRS in oktober 1890 werd het HIJSM ziekenrijtuig Z. Deze komt in de inventaris 1901 nog voor, in 1905 niet meer.

4)   De NRS 40 was een drieassig Salonrijtuig, gebouwd in 1861 door de Utrechtse NRS werkplaats, dat in 1890 overging naar de HIJSM als SR 2. De 40/SR 2 vormde een vaste combinatie met bagagewagen NRS D 4067/HIJSM 1577 (Werkplaats NRS Utrecht 1870, tweeassig). De HIJSM maakte er later een tweeasser van. De SR 2 was in 1913 nog aanwezig, maar heeft de NS nummering (1921) niet meer meegemaakt.

5)   Het materieel van de NRS en NBDS kent nog vele vraagtekens, de NRS omdat de gegevens incompleet zijn, de NBDS doordat er onduidelijkheden en schijnbare strijdigheden staan in de bronnen. Volgens mijn reconstructie was de A 41 een rijtuig van de SS, niet van de NRS, gebouwd in 1873 door Gastell als Salon voor ZM de Koning (Willem III), in 1904 verkocht aan de NBDS als A 5 (niet AB 4 dus), na 1910 vernummerd AB 5. In 1921 NS AB 2501. Het nummer AB 2501 bevestigt dat het een tweeasser was.  In 1928 instructierijtuig dienst van tractie & materieel, standplaatsen Rotterdam DP en Utrecht CS, nummer  159 004. Vanaf 1935 schaftlokaal in Utrecht, nog in 1951 aanwezig.

6)   De A 45 was eveneens SS, gebouwd in 1876 door Beijnes als Salon voor de Koning (Wilhelmina werd in 1880 geboren en zal dus pas na de dood van Willem III als Koningin het rijtuig hebben gebruikt).  Het was eveneens een tweeasser, voorzien van een open balkon aan één zijde en een vouwbalg aan de andere kop.  Na 1900 verkocht aan de NBDS als A 1, waarbij de SS de vouwbalg achterhield voor haar A 2. In 1921 kwam het rijtuig naar NS als As 2501. Ook voor dit rijtuig wordt vermeld dat het later instructierijtuig 159 004 werd, maar dat lijkt mij onjuist.  Zeker is wel dat het rijtuig enige tijd ten dienst  stond van de S.O.V., de Spoorweg Onthouders Vereeniging, een club die het alcoholmisbruik onder spoorwegpersoneel bestreed.
         

Dirk

[Eelco Storm]

Nu je het zegt, dat verhaal van de A45 komt me wel bekend voor. Dit is namelijk het SOV-rijtuig:

http://www.nicospilt.com/archief/SOV-wagon1920.JPG
(collectie P. Lagas)

http://www.nicospilt.com/archief/SOV2501_rotterdam1926.JPG
(collectie A. de Meij)

Eelco

[dwem]

Als het SOV rijtuig nog het nummer A 2501 droeg, lijkt het me uitgesloten dat dit rijtuig in een eerdere periode 159 004 is geweest, dus dat bericht is inderdaad foutief.

Dirk

[dwem]

Ik kreeg een reactie van Hans Nahon, met  de volgende aanvullingen:
"A 2501 werd in 1931 terzijdegesteld en in 1932 afgevoerd. Deze is dus niet
naar 159004 vernummerd, dat is fout in "de Erfenis" en op de site van Nico
Spilt. Het rijtuig heette bij NS volgens mij bovendien geen Az 2501 maar A2
2501."

Verder heb ik net nog eens in het boek "Majesteit uw trein staat gereed" gekeken.
Een foto uit 1911 op blz 103 toont heel duidelijk dat er oorspronkelijk wel degelijk gouden biezen rond de vensters aanwezig waren!

Maar de foto op blz 110 laat zien dat die biezen later waren verwijderd.

Verder schrijft de dauteur dat alle Koninklijke Rijtuigen Pruissisch Blauw waren -- de kleur die ook de huidige 3 rijtuigen domineert --- uitgezonderd de bronsgroene A 45.

Dirk