Balen Turfmolm als lading

[Hans Reints]

TURF: EEN OUDE BRANDSTOF


001 De grondsoort veen is opgebouwd uit afgestorven plantenmateriaal. Deze grondsoort bestaat uit metershoge lagen afgestorven planten in moerasgebieden. Het dode plantenmateriaal zakte in de loop van vele duizenden jaren naar de bodem van het moeras. Hier bleef het bewaard onder natte en zuurstofarme condities. Door het gebrek aan zuurstof kunnen bepaalde bacteriën die voor een normale afbraak zorgen hun werk niet doen.Andere bacteriën zorgen nu voor de aanmaak van methaan en hierdoor ontstaat veengrond. Wanneer het natte veen droog wordt in deze conditie is het bruikbaar als brandstof. Het gedroogde product turf was eeuwenlang van grofweg de 11e tot 18e eeuw - de belangrijkste brandstof. Het gebruik van turf als brandstof wordt al in de Romeinse tijd vermeld.


002 Turfwinning kwam echter pas op grote schaal op gang toen in de middeleeuwen het hout te schaars werd om de groeiende de bevolking van brandstof te voorzien. Turf werd een belangrijke brandstof voor zowel het huishouden als de industriële praktijken. Men verhitte er onder andere ovens en brouwerijen mee. Voornamelijk in Groningen en Drenthe waren veel veengebieden te vinden, doch ook langs de kust bevonden zich delfplaatsen.De dikke veenlaag van afgestorven plantenmateriaal baggerde men op en legde men te drogen op akkers.


003 Omdat de behoefte van de groeiende steden niet te temmen was, werd het veen tot onder de waterspiegel weggebaggerd. Hierdoor kwamen deze plaatsen onder water te staan. In sommige gevallen werd na de veenwinning het ontgonnen landschap gereedgemaakt voor landbouw; op andere plaatsen bleven grote plassen over, zoals we die in het hedendaagse landschap nog aantreffen.


004 De veenwinning was de eerste stap van Nederland richting de vroege industrialisatie in de Gouden Eeuw. Veenwinning lanceerde Nederland op deze manier het industriële tijdperk in. Vandaag de dag hebben wij in Nederland verschillende plaatsnamen te danken aan de turfwinning. Denk aan Hoge Veen, Lage Veen, Veendam en Veenendaal. De veenwinning werd uiteindelijk weggeconcurreerd door de opkomst van andere fossiele energie, zoals olie en gas die in de vorige eeuw populair werden. Voor de productie van actieve kool en potgrond werd turf tot het midden van de 20e eeuw nog op kleine schaal in Nederland gewonnen. Vandaag de dag wordt het nog steeds gebruikt als materiaal in diverse industrieën alleen komt het uit nu elders uit Europa.


005 Grofweg zijn er twee soorten turf te onderscheiden: witte turf en zwarte turf. De zwarte turf is het oudste en heeft bijgevolg per turfblokje de grootste hoeveelheid aan brandbaar materiaal. Tuinturf is doorgevroren zwartveen dat gebruikt wordt in potgrond. Als het veen nog vochtig is, wordt het doorgevroren. Daarna wordt het gedroogd, gemalen en gezeefd. Niet doorgevroren zwartveen neemt na droging zeer moeilijk weer water op en werd vroeger als brandstof in de vorm van turven gebruikt. Doorgevroren turven (smoezen) zijn als brandstof ongeschikt. Voor de winning van het zwartveen wordt eerst de bovenste laag grond verwijderd. Deze bovenste laag heet bolsterveen en komt als turfstrooisel, ook wel turfmolm genoemd, in de handel. Ook turfstrooisel neemt in gedroogde toestand gemakkelijk veel water op. Het onderliggende zwartveen wordt over de gehele diepte weggegraven en tot tuinturf verwerkt. Tuinturf en potgrond werd vanouds door de tuinders zélf bereid. Omstreeks 1945 kwamen er in Nederland ook gespecialiseerde potgrondbedrijven die gewoonlijk gevestigd waren op plaatsen waar zich veel tuinders bevonden, zoals in het Westland. Uiteraard moest de turf naar deze streken worden vervoerd. Uiteindelijk begonnen ook de verveners interesse te krijgen voor dit product.. Naast de smoezen werd ook voor stort een toepassing gezocht. Storf is gemengd veen dat vrijkwam bij het graven van kanalen en dergelijke.


006 In 1961 ontstond de eerste vraag naar balen doorgevroren zwartveen. De productie van tuinturf kwam op gang, wat een nieuwe toepassing betekende voor het zwartveen, dat de turfstrooiselfabrikanten nog tot hun beschikking hadden nu het grauwveen uitgeput raakte. De afzet van het product steeg en nieuwe toepassingen werden gezocht, onder meer in de aardbeienteelt en bij de aanleg van sportvelden. De tuinturf werd zowel geleverd in balen, in zakken, en in bulk. Een nadeel van het product was de weersafhankelijkheid waaraan de verveners waren onderworpen: het moest immers enkele dagen gevroren hebben. Vanaf 1967 werd ook de tuinturf in plastic verpakt. Een aantal turfstrooiselbedrijven ontwikkelden zich tot producenten van tuinturf en potgrond. De benodigde turf kwam niet langer meer uit Nederland, waar in1992 de vervening werd gestaakt, en in steeds mindere mate uit Duitsland en Engeland, maar steeds verder weg, uit Ierland en de Baltische staten, met name Estland. Een nadeel van het gebruik van turf en veen is dat bij het vervenen soms waardevolle natuurgebieden worden vernietigd. Het ontstaan van veen kost veel meer tijd dan nodig is het te vernietigen en de kans op herstel is zeer klein, zeker op de korte termijn.
Na deze achtergrond informatie is het tijd om de balen turfmolm in model na te maken. Hier voor hebben we grofweg nodig: Witte houtlijm. Stokje vierkant hout en koffiedrab


007 Van een houtenstokje van 6 x 6 mm rond, zoiets als waar vuurpijlen mee afgeschoten worden, en zaag daar blokjes van 14.5 en van 29 mm af. Kantjes een beetje bij werken en voila het begin is er.( Maten hebben te maken met de lengte en breedte van de meeste h0 rongenwagens)


008 Neem ruim voldoende gedroogd koffiedrab in een bakje. Smeer de blokjes hout aan alle kanten ruim in met witte houtlijn van bv Bison en rol de ingesmeerde blokjes stevig door de drab. Vergeet niet de kopsekanten goed in de dompelen en aan te drukken.


009 Het is aan u om te beslissen welke rongen wagen er voor het transport van de balen turfmolm gebruikt gaan worden. Ik zelf heb gekozen voor de 12.50 meter lange S-LWO met een draagvermogen van 23 ton. Meer tijdperk gebonden is de 13.90 meter lange LWW/LWGK met een draagvermogen van 17.5 ton Dat de wagen langer is . heeft weer als nadeel dat je die wagen zelf moet maken en er beduidend meer balen gemaakt moeten worden!


010 Aan de hand van de gekozen wagenbodem worden op een plaatje styreen de uitgeharde en gedroogde turf balen gelijmd. Dit op een plaatje lijmen heeft als voordeel dat de lading evt uitgewisseld kan worden.


011 De eerste rij balen turfmolm op de ondergrond gelijmd. Daar het vierhoog moet worden heeft het geen zin om de binnenste balen ook te maken. De bovenste rij sluit het geheel mooi af.


012 Hier zie je van de open binnenkant niets meer. De gekleurde strookjes moeten de beschermlatten voor gaan stellen die onder de staaldraad komen te zitten die de balen bij een houdt.


013 De opmaat gemaakte lading voor de S-LWO is beduidend korter als voor een LWGK. Duidelijk is hier te zien dat de wagenboden conform het grootbedrijf is


014 Ook hier is dat duidelijk te zien


015 Regelmatig moet tijdens het laden gekeken worden of dat de lading nog steeds binnen het profiel van vrijeruimte past.


016 Als alles geladen is gaan we de lading borgen volgens onderstaan plan


017 Dit plan is net als van 018 gebaseerd op balen hooi/stro. Het principe blijft het zelfde.


018


019 Onderweg naar een afnemer.


020 Voorbeeld van een uitgewisselde lading


021 Ben hier nog wel even zoet mee!!

[jandcargo]

Hallo hans,

Mooi en duidelijk. bedankt voor de info.

groeten jandcargo

[Hans Reints]

In het zweet des aanschijn.........Ja Ja die goeie ouwe tijd!!

[Edsko Hekman]

2 mk.....

[Tjalling]

Hallo Hans,

Wat is de bron van heg verhaal dat je hierboven verteld?
Ik heb de indruk dat het tijdstip waarop de foto's genomen zijn niet helemaal overeen komt met de periode die je beschrijft.

Verder ben ik heel benieuwd naar de bron van/ extra informatie over de getoonde smalspoor lok.

Groet,
Tjalling

[Eric B]

Voor wat betreft de turfwinning in het westen, de Kralingse Plas, de Prins Alexanderpolder en de Reeuwijkse plassen zijn allemaal voormalige afgegraven/uitgebaggerde veengebieden.

[F Helm]

Verder ben ik heel benieuwd naar de bron van/ extra informatie over de getoonde smalspoor lok.

Stukje naar beneden sceollen.

http://www.industriespoor.nl/Deurne.htm

Gr Frits

[Scratchbuilt]

Met kromme tenen lees ik via de link het stukje over de A Ford. Hoeveel conclusies kun je trekken uit een enkele foto? Wat ontbreekt is de opmerking dat de foto zwart/wit is en dat het ding vermoedelijk niet kon vliegen.

Albert

[Noordernet]

Toch zeker een interessant stukje op Industriespoor. Ik zie zelfs twee foto’s van die omgebouwde auto.

Wat betreft het veen: mijn ene grootvader (geboren 1905) woonde in Wildervank, in de Groninger Veenkoloniën, en had met een stel bevriende gezinnen in de oorlogsjaren turf aangekocht in een van de nabije Drentse monden. Het verhaal wil de dat opa en anderen zelf het schip moesten trekken.

Wolter

[decauville_nl]

Leuk, turfwinning is een interessant stuk Nederlandse industrieële geschiedenis. Foto nummer 4 heeft echter niets met vervening te maken maar toont de bouw van een sluis.

[Eric B]

Indirect toch zeker wel, hij toont de aanleg van Het Veenkanaal, specifiek bedoelt voor de afvoer van de gewonnen turf.

[decauville_nl]

Aha ok, ja dan indirect wel...Hoe weet je dat het een veenkanaal is?

[Eric B]

A- Omdat het in de fotonaam staat ...
B- Omdat ik als ik het URL van de afbeelding invoer in Google afbeeldingen, het eerste resultaat me hier brengt

[decauville_nl]

ok

[Noordernet]

Het is dus een aardrijkskundige naam. Niet een veenkanaal, maar het Veenkanaal.

Wolter